Khi Tổng thống Mỹ Donald Trump làm mọi cách để cản trở nền kinh tế Trung Quốc, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình có thể đang tự mình vượt qua ông ấy.

Không thể phủ nhận rằng thuế quan của ông Trump đang gây bất ổn cho nền kinh tế lớn nhất châu Á. Dù mức thuế 30% hiện tại của Mỹ đối với hàng hóa Trung Quốc chỉ bằng một phần so với mức thuế kỷ lục 145% trong giai đoạn trước, chúng vẫn đủ cao để gây tác động nghiêm trọng—tương đương với Đạo luật Smoot-Hawley lịch sử. Những rào cản này đang khiến nỗ lực kích thích kinh tế của ông Tập thêm phần khó khăn, đặc biệt trong bối cảnh Bắc Kinh đặt mục tiêu tăng trưởng GDP thực ở mức 5% trong năm nay.

Trớ trêu thay, một trong những trở ngại lớn nhất đối với tăng trưởng của Trung Quốc lại là do chính ông Tập tạo ra: chi tiêu tiêu dùng èo uột một cách đáng lo ngại, và vẫn chưa có dấu hiệu phục hồi bền vững. Tâm lý ưa tiết kiệm, một phần do hệ thống an sinh xã hội còn thiếu hụt, khiến người tiêu dùng Trung Quốc dè dặt hơn trong chi tiêu. Mặc dù ông Tập đã cố gắng thay đổi thực trạng này, nhưng vẫn còn nhiều việc phải làm để khuyến khích tiêu dùng.

Thỉnh thoảng, truyền thông nhà nước Trung Quốc vẫn lựa chọn những con số tích cực để khơi dậy hy vọng về sự phục hồi tiêu dùng. Điển hình là mức tăng doanh số bán lẻ 6,4% so với cùng kỳ năm ngoái vào tháng 5 – mức cao nhất kể từ tháng 12/2023. Tuy nhiên, Trung Quốc từng nhiều lần chứng kiến những đợt tăng trưởng ngắn hạn như vậy.

Mức tăng lần này có thể là kết quả của việc nới lỏng tiền tệ, các chương trình kích cầu đổi mới, trợ cấp hướng vào thiết bị gia dụng và hàng điện tử, cùng với kỳ vọng rằng chính quyền Trump sẽ giảm thuế quan.

Nhưng những chính sách như vậy chỉ xử lý phần ngọn, không chạm đến gốc rễ của các vấn đề cơ bản – và những nguyên nhân đó đang trỗi dậy mạnh mẽ:

(1) Niềm tin tiêu dùng yếu kéo theo giảm phát. Giá tiêu dùng đã giảm tháng thứ tư liên tiếp trong tháng 5, bất chấp các biện pháp kích thích từ Bắc Kinh. CPI tháng 5 giảm 0,1% so với cùng kỳ năm ngoái. PPI Data" src="https://d1-invdn-com.investing.com/content/pic94d40790df597a4995ac2811284a11d8.png" title="China CPI and PPI Data" />

Chiến tranh giá trong ngành ô tô cũng đang làm trầm trọng thêm xu hướng này. Đồng thời, chỉ số giá sản xuất giảm tới 3,3% – mức giảm mạnh nhất kể từ tháng 7/2023.

Tình trạng bất ổn trên thị trường nhà ở và tăng trưởng lương yếu – hai yếu tố then chốt ảnh hưởng đến tài sản và thu nhập hộ gia đình – không có dấu hiệu cải thiện.

"Tình hình không xấu đi nhiều, nhưng cũng khó mà cải thiện nếu không có thêm hỗ trợ từ chính phủ," Larry Hu từ Macquarie Group cảnh báo.

(2) Tăng trưởng lương trì trệ. Theo nhà kinh tế Jeremy Stevens của Standard Bank tại Bắc Kinh, chỉ có ba trong số 16 ngành mà ông phân tích có mức tăng lương cao hơn GDP kể từ 2020 – bao gồm CNTT, khai khoáng và tiện ích. Điều này chỉ củng cố thêm xu hướng tiết kiệm thay vì chi tiêu – điều mà ông Tập đã cố gắng thay đổi trong suốt hơn một thập kỷ qua.

Cộng thêm hệ thống bảo hiểm xã hội thiếu hiệu quả và chi phí chăm sóc y tế, giáo dục, và nghỉ hưu cao, người dân Trung Quốc buộc phải tiết kiệm nhiều hơn, càng làm giảm động lực tiêu dùng.

(3) Giá trị bất động sản lao dốc. Trong tháng 5, giá nhà mới tại 70 thành phố Trung Quốc giảm 0,22% – mức giảm mạnh nhất trong 7 tháng. Giá nhà đã qua sử dụng thậm chí giảm 0,5%. Doanh số bán nhà giảm 6,1% so với cùng kỳ, và đầu tư bất động sản lao dốc 12%, cho thấy các gói kích cầu đang không mang lại hiệu quả.

Sự giảm sút giá trị tài sản hộ gia đình – phần lớn gắn liền với bất động sản – đang ăn mòn niềm tin người tiêu dùng. Trong khi đó, các dự án nhà ở dang dở tiếp tục bỏ trống, dù cư dân vẫn phải trả các khoản vay thế chấp.

(4) Ưu tiên tiết kiệm hơn tiêu dùng. Theo khảo sát quý mới nhất của Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBOC), có tới 61,4% người dân cho biết họ vẫn chọn tiết kiệm thay vì chi tiêu hay đầu tư – một tỷ lệ đã duy trì ở mức trên 60% từ cuối năm 2023.

(5) Tăng trưởng không đồng đều. Chính sách kích thích của chính phủ trung ương chủ yếu mang lại hiệu quả ở các thành phố hạng nhất như Bắc Kinh, Thượng Hải, Quảng Châu và Thâm Quyến. Trong khi đó, các thành phố cấp thấp hơn, vốn đang phải gánh khoản nợ khổng lồ, không còn đủ nguồn lực tài chính để thúc đẩy kinh tế địa phương.

Trong khi Đảng Cộng sản vẫn đưa ra những tín hiệu tích cực, mức tăng thu nhập khả dụng thực tế vẫn kém xa thời tiền đại dịch. Theo Stevens, thu nhập khả dụng hiện chỉ tăng khoảng 5%/năm và chỉ bằng một nửa mức trước năm 2020 – khiến ông ví nền kinh tế Trung Quốc như đang mắc “hội chứng Covid kéo dài”.

Suy thoái tiêu dùng Trung Quốc, phần II: Giảm phát lấn át.

Những trì hoãn trong việc điều chỉnh mô hình tăng trưởng đang gây ra tổn thất nặng nề – và con số thiệt hại chỉ ngày càng lớn hơn.

Khi lên nắm quyền vào năm 2013, ông Tập cam kết để thị trường đóng vai trò “quyết định” trong nền kinh tế. Thế nhưng, các cam kết cải cách đó thường xuyên bị lùi lại do các vấn đề thời sự. Một vài ví dụ nổi bật:

(1) Điều trị triệu chứng. Hãy nhìn vào mùa hè năm 2015, khi cổ phiếu Thượng Hải mất gần một phần ba giá trị chỉ trong ba tuần. Điều đó đã thúc đẩy một phản ứng toàn chính phủ, đặc biệt khi sự sụp đổ của Trung Quốc ảnh hưởng đến các sàn giao dịch từ Tokyo đến London đến New York và làm dấy lên lo ngại về hiệu ứng domino.

Bắc Kinh vội vàng cắt giảm lãi suất chính thức, giảm yêu cầu dự trữ, và nới lỏng các quy định về đòn bẩy. Họ đình chỉ giao dịch ở hàng ngàn công ty niêm yết và hoãn tất cả các đợt IPO. Họ cho phép căn hộ được sử dụng làm tài sản thế chấp để mua cổ phiếu và khuyến khích các hộ gia đình mua cổ phiếu vì tinh thần yêu nước.

Điều mà đội ngũ của ông Tập không làm là tận dụng sự kiện này để đẩy nhanh các bước nhằm củng cố thị trường vốn, tăng cường minh bạch của cả chính phủ và doanh nghiệp, hoặc làm cho đồng nhân dân tệ có thể chuyển đổi hoàn toàn. Nội các của ông Tập cũng không đẩy nhanh các động thái để kiềm chế khu vực nhà nước kém hiệu quả nhằm tăng cường đổi mới, năng suất và sự đột phá.

(2) Làm suy yếu công nghệ. Khi đại dịch xảy ra vào năm 2020, mọi kế hoạch tái cấu trúc kinh tế lại bị đình trệ. Tuy nhiên, sau đó ông Tập lại đi xa hơn để làm trật bánh các cải cách bằng một chiến dịch phản tác dụng chống lại các gã khổng lồ internet của Trung Quốc. Cuộc phong trào phá hủy tài sản bắt đầu với người sáng lập Alibaba (NYSE:BABA) Jack Ma và lan rộng từ đó.

Nhanh chóng bốn năm rưỡi sau, ngành công nghệ của Trung Quốc tiếp tục giữ kín đáo, không chắc chắn khi nào, ở đâu, và tại sao các cơ quan quản lý của ông Tập có thể tấn công.

Tất nhiên, ông Tập đã đạt được một số chiến thắng lớn. Chương trình “Made in China 2025” mà ông tung ra vào năm 2015 thực sự đang tăng cường dấu chân của Trung Quốc trong trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, xe điện (EV), năng lượng tái tạo, bán dẫn và các lĩnh vực quan trọng khác.

(3) Tiềm năng khởi nghiệp. Giữa thành công vượt bậc của nhà sản xuất xe điện BYD và cảm giác AI DeepSeek, ông Tập có cớ để ăn mừng. Vừa phá hủy năm 2024 của Elon Musk bằng cách vượt qua Tesla (NASDAQ:TSLA) trong doanh số, BYD giờ đang thử nghiệm một pin EV có phạm vi lái xe gần 1,200 dặm. Và sedan Seal của họ nhắm trực tiếp vào dòng xe Model 3 của Tesla.

Nhưng nền kinh tế đứng sau China Inc. đang bị kìm hãm thậm chí còn nhiều hơn bởi sự bỏ bê của ông Tập so với chế độ thuế quan của Trump.

Nếu ông Tập đã hành động nhanh hơn để chuyển hướng từ xuất khẩu và đầu tư mất kiểm soát sang tăng trưởng do nhu cầu nội địa dẫn dắt, nền kinh tế Trung Quốc có thể đã tránh được nhiều cú đánh trực tiếp từ các mức thuế của Trump. Nếu ông ấy đã di chuyển nhanh nhẹn hơn để làm cho PBOC độc lập, tháo gỡ đồng nhân dân tệ, và giảm sự thống trị của các doanh nghiệp nhà nước, các nhà xuất khẩu Trung Quốc và nhân viên của họ có thể ít quan tâm hơn đến các mức thuế của Trump và cả niềm tin của người tiêu dùng và doanh nghiệp có thể sẽ lớn hơn.

Suy thoái tiêu dùng Trung Quốc, phần III: Cần cải cách. Các bước đi cần thiết để thúc đẩy tiêu dùng không hề là bí ẩn. IMF đã nhiều lần kêu gọi Trung Quốc cải thiện mạng lưới an sinh xã hội, tăng tuổi nghỉ hưu, mở rộng bảo hiểm thất nghiệp và y tế, và cải cách khu vực nhà nước để tăng năng suất.

Trong một báo cáo đầu năm 2023, các nhà kinh tế của IMF Diego Cerdeiro và Sonali Jain-Chandra giải thích rằng “một loạt các cải cách tham vọng nhưng khả thi có thể cải thiện triển vọng này, quan trọng là theo cách bao gồm bằng cách nâng cao vai trò của tiêu dùng hộ gia đình trong nhu cầu. Các cải cách như tăng dần tuổi nghỉ hưu để tăng nguồn cung lao động, tăng cường phúc lợi bảo hiểm thất nghiệp và y tế, và cải cách doanh nghiệp nhà nước để thu hẹp khoảng cách năng suất với các công ty tư nhân sẽ thúc đẩy tăng trưởng đáng kể trong những năm tới.”

(1) Nhân khẩu học suy giảm. Tình trạng dân số già hóa và giảm tốc độ đô thị hóa đang đè nặng lên thị trường nhà ở. Theo Goldman Sachs, nhu cầu nhà ở có thể chỉ còn dưới 5 triệu căn mỗi năm – một phần tư so với đỉnh điểm năm 2017. Dân số dự kiến sẽ giảm xuống dưới 1,39 tỷ vào năm 2035, với tốc độ suy giảm ngày càng nhanh.

Người cao tuổi tiêu dùng ít hơn, trong khi các yếu tố như chi phí sinh hoạt cao, thiếu an toàn tài chính và bất ổn nghề nghiệp khiến các gia đình hạn chế sinh con – khiến chính sách hai con đến quá muộn.

Dân số Trung Quốc đã giảm trong ba năm qua, có khả năng giảm xuống dưới 1.39 tỷ vào năm 2035, Tianchen Xu của Economist Intelligence Unit cho biết, lưu ý rằng Trung Quốc cũng đối mặt với các vấn đề ở cả hai đầu vòng đời: tỷ lệ sinh giảm và số lượng người cao tuổi ngày càng tăng.

Chỉ riêng quỹ đạo này, Goldman Sachs lưu ý, có thể làm giảm nhu cầu về nhà ở 0.5 triệu đơn vị mỗi năm trong phần còn lại của thập kỷ này, với sự suy giảm nhu cầu tăng tốc trong thập niên 2030—và cùng với các tác dụng phụ ngày càng tăng.

Người Trung Quốc lớn tuổi tiêu dùng ít hơn những người ở độ tuổi 20 và 30 rất nhiều, một thực tế làm trầm trọng thêm giảm phát. Sự kết hợp của chi phí sinh hoạt cao, bất ổn việc làm và mạng lưới an toàn không đầy đủ khiến các gia đình chọn có ít con hơn. Động thái của Bắc Kinh năm 2016 nhằm loại bỏ chính sách một con đã được tiến hành quá muộn và có quá ít ảnh hưởng để thay đổi điều đó.

(2) Rủi ro từ thuế quan. Nếu ông Trump tiếp tục nâng thuế với Trung Quốc, tăng trưởng GDP có thể giảm xuống dưới 4% hoặc thấp hơn, theo dự báo của UBS. Những bất đồng về đất hiếm, quốc phòng và chính sách đối ngoại – đặc biệt liên quan đến mối quan hệ Trung Quốc–Iran – có thể khiến căng thẳng tiếp tục leo thang.

Liệu Trump có mất kiên nhẫn rằng Bắc Kinh không vội vàng ký kết thỏa thuận đình chiến thương mại mà ông đã quảng bá trong những tuần gần đây? Khi thỏa thuận bắt tay mong manh của Trump World vẫn chưa được niêm phong, có báo cáo rằng Trung Quốc vẫn chưa khôi phục dòng chảy khoáng sản đất hiếm đến mức mà Trump đã đảm bảo với người Mỹ rằng họ sẽ làm. Đồng thời, Trung Quốc chưa gia hạn giấy phép cho các công ty quốc phòng Mỹ sử dụng nam châm.

Việc Trung Quốc và Iran là đồng minh giờ có thể trở thành một điểm nóng trong quan hệ Washington-Bắc Kinh. Điều đó đặc biệt đúng nếu Trump tin rằng đảng của ông Tập không để ý đến lời cầu xin của Mỹ để thuyết phục Tehran không đóng eo biển Hormuz để giữ giao thông tàu chở dầu.

Một thách thức khác là hơn một thập kỷ ưu tiên kích thích hơn cải cách đang làm giảm tác động của các đợt chi tiêu tăng đột biến. Các dự án cơ sở hạ tầng lớn đang tạo ra ít hiệu ứng nhân lên hơn. Tình trạng tài chính chính quyền địa phương tồi tệ để lại không gian tài chính hạn chế để triển khai các biện pháp thúc đẩy GDP kinh tế cũ đủ để tăng nhu cầu.

(3) Kích thích đang cạn lực. Nhiều chương trình trợ cấp EV tại các tỉnh lớn như Quảng Đông, Hà Nam, Chiết Giang đã phải tạm ngưng vì thiếu ngân sách. Trong khi đó, tác động từ các dự án hạ tầng mới đang mờ nhạt dần.

Tuy nhiên, các biện pháp mạnh mẽ là cần thiết để thuyết phục người Trung Quốc tiêu dùng nhiều hơn. Động thái mạnh mẽ để ổn định lĩnh vực bất động sản là một bước đi hiển nhiên. Những tin tức liên tục về giá nhà yếu và khả năng vỡ nợ của các nhà phát triển lớn đang ảnh hưởng rộng rãi đến tâm lý.

Thập kỷ “mất mát” giảm phát của Nhật Bản là kết quả của việc chậm trễ trong việc xử lý các khoản vay xấu khỏi bảng cân đối của các ngân hàng. Nhiều người lo ngại rằng Trung Quốc đang rơi sâu hơn vào loại “suy thoái bảng cân đối” này. Điều này bao gồm Richard Koo của Viện Nghiên cứu Nomura, người được ghi nhận là đã phổ biến cụm từ này.

Bảng cân đối của chính quyền địa phương cũng gặp vấn đề như vậy. Đối mặt với gánh nặng nợ nần nặng nề, hầu hết trong số 23 tỉnh của Trung Quốc có ít phạm vi hơn để đầu tư vào cơ sở hạ tầng, giáo dục và y tế, và hệ sinh thái địa phương để sản xuất ra Alibaba, BYD (SZ:002594), hoặc DeepSeek tiếp theo.

Chính phủ của ông Tập cũng đã thể hiện một sự thờ ơ đáng kinh ngạc trong việc du nhập các chính sách đã biến Hồng Kông thành một trung tâm tài chính toàn cầu. Thay vì mô phỏng tinh thần tự do của thành phố, Bắc Kinh biến Hồng Kông thành bản sao lỗi của mình.

Ông Tập cũng không thèm "chép bài" từ Hồng Kông, bao gồm các khoản tiền mặt đại chúng nâng cao niềm tin và câu giờ cho các quan chức để tái định hướng các động lực tăng trưởng. Một cú hích vào sức mua như vậy có thể giúp sửa chữa thiệt hại kéo dài từ các lệnh phong tỏa “zero-Covid” khắc nghiệt của ông Tập vào năm 2022.

Theo Luo Zhiheng từ Yuekai Securities, chính phủ nên cấp phiếu tiêu dùng cho ngành dịch vụ và tăng số ngày nghỉ lễ. Về dài hạn, ông khuyến nghị cần tăng gấp đôi mức chi trả hưu trí – một bước đi quan trọng để khuyến khích người dân tiêu dùng thay vì tiết kiệm.

Dù các mức thuế của Trump rõ ràng gây khó khăn. Xuất khẩu sang Mỹ giảm 34.5% so với cùng kỳ năm trước vào tháng 5. Các vấn đề thực sự đè nặng lên tăng trưởng Trung Quốc vẫn đến từ trong nước – và chúng đang âm ỉ lan rộng.