Từ Kaliningrad đến Vladivostok, một sự thay đổi rõ rệt đang diễn ra. Một chỉ số tần suất cao do Goldman Sachs, ngân hàng Mỹ, phát triển chỉ ra rằng kể từ cuối năm ngoái, tăng trưởng kinh tế hàng năm của Nga đã giảm mạnh từ khoảng 5% xuống gần bằng không.

Tăng trưởng kinh tế hàng năm của Nga đã giảm mạnh

Tương tự, VEB, ngân hàng phát triển của Nga, cũng nhận thấy những xu hướng giảm trong ước tính tăng trưởng hàng tháng. Một chỉ số tần suất cao về doanh thu doanh nghiệp do Sberbank, ngân hàng lớn nhất của Nga, biên soạn cũng cho thấy sự sụt giảm. Mặc dù chính phủ khá thận trọng, nhưng cũng đã thừa nhận có sự thay đổi. Vào đầu tháng 4, ngân hàng trung ương Nga đã chỉ ra rằng gần đây "một số ngành đã ghi nhận sản lượng giảm do nhu cầu sụt giảm mạnh."

Sự lo ngại này của Nga đến sau ba năm, trong đó nền kinh tế nước này vượt qua gần như mọi dự báo, nhờ vào một chiến lược chi tiêu ngân sách lớn, giá hàng hóa cao và việc quân sự hóa nền kinh tế. Sau cuộc xâm lược toàn diện Ukraine vào năm 2022, nhiều nhà kinh tế dự báo nền kinh tế Nga sẽ suy giảm tới 15%. Tuy nhiên, thực tế chỉ ghi nhận sự suy giảm 1.4% trong năm đó, tiếp theo là mức tăng trưởng 4.1% vào năm 2023 và 4.3% vào năm 2024. Niềm tin của người tiêu dùng gần đạt mức cao kỷ lục. Khi có dấu hiệu cho thấy Tổng thống Mỹ Donald Trump có thể đáp ứng yêu cầu của Vladimir Putin để kết thúc chiến tranh Ukraine, một số người đã dự đoán rằng nền kinh tế Nga sẽ tăng trưởng mạnh mẽ hơn vào năm 2025.

Vậy nguyên nhân đằng sau sự chững lại đột ngột này là gì? Ba yếu tố chính có thể giải thích. Yếu tố đầu tiên là cái mà ngân hàng trung ương Nga gọi là "chuyển đổi cấu trúc" nền kinh tế. Trước đây, Nga hướng về phương Tây và chấp nhận nền kinh tế tư nhân trong khuôn khổ nhất định, nhưng từ năm 2022, nền kinh tế Nga đã chuyển hướng sang chiến tranh và quay về phía Đông. Quá trình chuyển đổi này đòi hỏi những khoản đầu tư khổng lồ, không chỉ cho các nhà máy sản xuất vũ khí và đạn dược, mà còn cho các chuỗi cung ứng mới nhằm tăng cường giao thương với Trung Quốc và Ấn Độ, cũng như gia tăng sản xuất trong nước. Đến giữa năm 2024, chi tiêu thực tế vào vốn cố định đã tăng 23% so với cuối năm 2021.

Ngân hàng trung ương cho biết quá trình điều chỉnh này gần như đã hoàn tất. Chi tiêu quân sự cũng đi theo một xu hướng tương tự. Julian Cooper từ Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI), một tổ chức nghiên cứu, ước tính rằng chi tiêu quân sự năm nay sẽ chỉ tăng 3.4% theo thực tế, giảm mạnh so với mức tăng 53% trong năm trước. Sự suy giảm trong chi tiêu cho "chuyển đổi cấu trúc" dẫn đến tăng trưởng chậm lại - nhưng điều này không hẳn là điều khiến ông Putin lo ngại, nếu điều này giúp giải phóng vốn đầu tư cho các mục đích sản xuất. "Dù nghe có vẻ lạ, nhưng với tình hình vĩ mô hiện tại, chúng tôi chưa cần đến sự tăng trưởng như vậy," ông nói vào tháng 12.

Yếu tố thứ hai là chính sách tiền tệ. Lạm phát ở Nga đã vượt mục tiêu 4% của ngân hàng trung ương trong nhiều tháng, thậm chí vượt qua 10% trong các tháng 2 và 3. Chi tiêu quân sự cao là một nguyên nhân, nhưng còn do thiếu hụt lao động do nghĩa vụ quân sự và sự di cư của các lao động có tay nghề. Lương danh nghĩa năm ngoái đã tăng 18%, khiến các doanh nghiệp phải điều chỉnh giá. Để đối phó, ngân hàng trung ương đã thắt chặt chính sách. Vào ngày 25 tháng 4, ngân hàng này quyết định giữ lãi suất cơ bản ở mức 21%, mức cao nhất kể từ đầu những năm 2000.

Chính sách này cuối cùng có thể đang bắt đầu phát huy tác dụng. Lãi suất cao đã khuyến khích dòng vốn đổ vào đồng rúp, giúp đồng tiền này mạnh lên, từ đó làm giảm giá nhập khẩu. Dự báo của người dân Nga về lạm phát trong vòng 12 tháng tới đã giảm, từ mức cao nhất khoảng 14% xuống còn khoảng 13%. Dữ liệu tần suất cao cho thấy lạm phát đang có xu hướng giảm. Tuy nhiên, mặt trái của việc giảm lạm phát là tăng trưởng chậm lại. Người dân Nga thay vì chi tiêu, lại gửi tiền vào các tài khoản tiết kiệm. Lãi suất cao hơn càng làm giảm động lực đầu tư.

Nếu câu chuyện chỉ dừng lại ở đây, có thể ông Putin vẫn sẽ cảm thấy hài lòng. Đối với chính phủ Nga, một sự giảm tốc từ từ và vừa phải có thể là cái giá phải trả nếu điều đó giúp kiềm chế lạm phát. Tuy nhiên, sự chậm lại này không hề dần dần mà đã diễn ra nhanh chóng và rõ rệt. Nguyên nhân là một yếu tố thứ ba đã nổi lên trong những tuần gần đây: Điều kiện bên ngoài đang xấu đi. Khi chiến tranh thương mại với Mỹ leo thang, dự báo tăng trưởng toàn cầu sụt giảm mạnh và giá dầu cũng giảm theo. Các nhà kinh tế đặc biệt lo ngại về Trung Quốc, quốc gia là khách hàng lớn nhất của dầu Nga. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đã điều chỉnh giảm dự báo tăng trưởng GDP của Trung Quốc trong năm 2025 từ 4.6% xuống còn 4%.

Giảm giá dầu đang gây khó khăn lớn cho Nga. Điều này đã ảnh hưởng trực tiếp đến thị trường chứng khoán, nơi các công ty dầu chiếm tới một phần tư giá trị vốn hóa. Chỉ số MOEX, theo dõi giá cổ phiếu của 50 công ty niêm yết hàng đầu, đã giảm 10% so với mức cao gần đây. Khi doanh thu từ xuất khẩu giảm, giá dầu rớt thấp cũng làm suy yếu nền kinh tế thực. Chính phủ Nga đang cảm nhận rõ sự thắt chặt ngân sách: Vào tháng 3, thu thuế từ dầu và khí đốt giảm 17% so với cùng kỳ năm ngoái. Vào ngày 22 tháng 4, Reuters đưa tin, trích dẫn tài liệu chính thức, rằng chính phủ dự báo doanh thu từ dầu và khí đốt sẽ giảm mạnh trong năm nay. Mặc dù ông Trump có thể có thiện chí với ông Putin, nhưng với cuộc chiến thương mại của mình, ông đã đẩy Putin vào một tình thế khó khăn.