Đường cong lợi suất: Tiếng chuông báo động hay lời tiên tri về suy thoái kinh tế?

Đường cong lợi suất: Tiếng chuông báo động hay lời tiên tri về suy thoái kinh tế?

Ngọc Lan

Ngọc Lan

Junior Editor

07:50 23/09/2024

Trong lĩnh vực kinh tế học, hiếm khi các chuyên gia đạt được sự đồng thuận. Tuy nhiên, hầu như không một nhà kinh tế nào bác bỏ câu châm ngôn nổi tiếng trong giới đầu tư: "Lần này sẽ khác" - một cụm từ được xem là cực kỳ nguy hiểm trên thương trường. Vậy điều gì khiến các nhà phân tích dè dặt và không chắc chắn khi đề cập đến một hiện tượng thị trường gần đây và khả năng tiên tri suy thoái đáng kinh ngạc của nó?

Hiện tượng này chính là sự đảo ngược của lợi suất - một biểu đồ thể hiện mối quan hệ giữa lợi suất trái phiếu chính phủ Mỹ các kỳ hạn khác nhau, phổ biến nhất là so sánh giữa kỳ hạn 2 năm và 10 năm. Thông thường, đường cong này có xu hướng đi lên, phản ánh rủi ro cao hơn khi cho vay dài hạn. Khi đường cong này đảo ngược - nghĩa là lợi suất dài hạn thấp hơn ngắn hạn - đây là dấu hiệu cho thấy kỳ vọng lãi suất sẽ giảm trong tương lai nhằm kích thích tăng trưởng kinh tế.

Trong giới tài chính, một hiện tượng đang gây xôn xao dư luận. Đó là việc chính phủ Hoa Kỳ đang phải trả lãi suất thấp hơn cho các khoản vay dài hạn 10 năm so với các khoản vay ngắn hạn 2 năm. Điều này được nhiều chuyên gia xem như một điềm báo bất thường trên thị trường. Họ cho rằng các nhà đầu tư đang chấp nhận mạo hiểm nhiều hơn để đổi lấy lợi nhuận thấp hơn - một nghịch lý đáng chú ý. Một số nhà phân tích lại có cái nhìn khác. Họ cho rằng chính sự đảo ngược của đường cong lợi suất này sẽ kìm hãm đà tăng trưởng kinh tế. Lý do là khi lợi nhuận giảm, các ngân hàng sẽ dè dặt hơn trong việc cấp vốn dài hạn, từ đó hạn chế dòng tiền đầu tư vào nền kinh tế.

Lịch sử cho thấy đây là một chỉ báo đáng tin cậy. Kể từ năm 1980, mỗi lần đường cong lợi suất đảo ngược đều dẫn đến một cuộc suy thoái kinh tế Mỹ. Đặc biệt, trong 4 cuộc suy thoái gần đây nhất kể từ năm 1990, đường cong lợi suất thường trở lại hình dạng bình thường ngay trước khi suy thoái thực sự xảy ra. Nguyên nhân thường là do lợi suất ngắn hạn giảm, phản ánh kỳ vọng về việc cắt giảm lãi suất sắp tới.

Gần đây, sau hơn hai năm đảo ngược, đường cong lợi suất đã có dấu hiệu trở lại trạng thái bình thường. Cách đây hai tuần, lợi suất trái phiếu kỳ hạn 2 năm đã giảm xuống dưới mức của trái phiếu kỳ hạn 10 năm. Tuy nhiên, thị trường chứng khoán dường như chưa bị ảnh hưởng tiêu cực. Trong tuần này, chỉ số S&P 500 thậm chí còn lập đỉnh mới, sau khi Fed bắt đầu thực hiện chính sách cắt giảm lãi suất. Động thái này nhằm duy trì nền kinh tế ở trạng thái mà Chủ tịch Jerome Powell mô tả là "một vị thế thuận lợi".

Liệu lần này có thực sự khác biệt? Những người tin vào sức mạnh dự báo của đường cong lợi suất không nghĩ vậy. Họ thường bắt đầu bằng cách chỉ ra yếu tố tâm lý con người. Phố Wall luôn "bán" những giấc mơ đầu tư, và không ai muốn là người đầu tiên nhắc đến từ "suy thoái". Nhà kinh tế Gary Shilling, người tin tưởng vào tín hiệu của đường cong lợi suất, chia sẻ: "Tôi đã bị sa thải hai lần vì dự báo suy thoái. Việc tôi dự đoán chính xác hoá ra chẳng có ý nghĩa gì cả." Tuy nhiên, ông cũng lưu ý rằng những biến động của đường cong không cho biết mức độ nghiêm trọng của bất kỳ cuộc suy thoái nào.

Thực tế cho thấy thị trường chứng khoán sôi động và cảnh báo từ thị trường trái phiếu thường xảy ra đồng thời. Theo số liệu từ Cục Nghiên cứu Kinh tế Quốc gia - cơ quan có thẩm quyền xác định chu kỳ kinh tế Hoa Kỳ - vào năm 2000, hiện tượng đảo ngược đường cong lợi suất bắt đầu hơn một tháng trước khi chỉ số Nasdaq lập đỉnh vào tháng 3 năm đó. Đáng nói là hiện tượng này kết thúc ba tháng trước khi nền kinh tế chính thức rơi vào suy thoái vào tháng 3 năm 2001. Một ví dụ khác đáng chú ý xảy ra vào năm 2006. Khi đường cong lợi suất bắt đầu đảo ngược vào tháng 6, chỉ số S&P 500 vẫn còn dư địa tăng trưởng khoảng 20%. Thị trường chứng khoán chỉ chạm đỉnh vào tháng 10 năm 2007 - bốn tháng sau khi lợi suất trái phiếu trở lại trạng thái bình thường và hai tháng trước khi nền kinh tế chính thức bước vào giai đoạn suy thoái.

Chênh lệch (spread) lợi suất giữa trái phiếu chính phủ Mỹ kỳ hạn 2 năm và 10 năm

David Rosenberg, chuyên gia từ Rosenberg Research, nhận định: "Đa số các nhà kinh tế chỉ bắt đầu cảnh báo về suy thoái vào tháng 9 năm 2008. Họ không nhận ra rằng không phải cuộc khủng hoảng tài chính là nguyên nhân gốc rễ - mà chính Fed mới là thủ phạm, còn cuộc khủng hoảng chỉ làm tình hình thêm trầm trọng." Được mệnh danh là một trong những người có quan điểm bearish nhất trên Phố Wall, Rosenberg tin tưởng vào khả năng dự báo của đường cong lợi suất khi đó, và hiện tại ông cũng cho rằng một cuộc suy thoái có khả năng sẽ tái diễn.

Tình hình càng trở nên phức tạp khi các chuyên gia không đạt được sự đồng thuận về việc nên theo dõi đường cong lợi suất nào. Trong khi nhiều người ưa chuộng việc so sánh lợi suất trái phiếu kỳ hạn 2 năm với 10 năm, không ít nhà kinh tế lại thiên về việc bắt đầu với trái phiếu chính phủ Mỹ kỳ hạn 3 tháng. Thậm chí, Chủ tịch Fed Jerome Powell, trong một bài phát biểu năm 2022, đã đề xuất xem xét một đường cong chỉ kéo dài 18 tháng.

Nhóm chiến lược đầu tư của Goldman Sachs, vốn tư vấn cho những khách hàng giàu có nhất của họ, theo dõi cùng lúc bốn đường cong khác nhau. Mặc dù tất cả các đường cong này hiện đã đảo ngược, họ vẫn chưa xem suy thoái là kịch bản cơ sở. Brett Nelson, chuyên gia của Goldman Sachs, đặt ra câu hỏi mang tính then chốt: "Liệu sự đảo ngược này có phải là dấu hiệu cho thấy Fed có khả năng tạo ra một cuộc hạ cánh mềm, hay chỉ đơn giản là Fed đang chậm chân hơn so với diễn biến thị trường?"

Mỗi thời đại đều mang những nét đặc trưng riêng biệt. Năm 2000, làn sóng công nghệ đã làm biến đổi bộ mặt nền kinh tế. Năm 2006, hoạt động mua trái phiếu dài hạn của Trung Quốc và Nhật Bản đã kìm hãm đà tăng của lợi suất dài hạn. Còn hiện nay, yếu tố nổi bật chính là tình trạng lạm phát nghiêm trọng do đại dịch gây ra.

Fred Carstensen, nhà sử học kinh tế danh tiếng tại Đại học Connecticut, đưa ra nhận định sâu sắc: "Lịch sử luôn để lại những dấu ấn khó phai. Điều trớ trêu là hiện nay, thay vì tập trung vào những biến động ngắn hạn, mọi người lại đang bị ám ảnh bởi cái bóng lịch sử của đường cong lợi suất đảo ngược."

Trong lúc giới chuyên gia kinh tế vẫn đang tranh luận sôi nổi, các nhà đầu tư buộc phải đưa ra quyết định và kỳ vọng sẽ không phải gánh chịu tổn thất quá lớn, bất kể kết quả nghiêng về phía nào. Bryan Whalen, Giám đốc đầu tư của công ty quản lý tài sản TCW, chia sẻ quan điểm: "Suy thoái có thể đã bị trì hoãn, nhưng chúng tôi không cho rằng nó sẽ được tránh khỏi. Nếu dự đoán của chúng tôi sai và nền kinh tế có một cuộc hạ cánh mềm, lợi nhuận sẽ không quá cao do chênh lệch lợi suất tín dụng đã ở mức thấp. Ngược lại, nếu chúng tôi đúng, đó sẽ là một khoản lợi nhuận (risk-reward ratio) đáng kể. Đây quả là một canh bạc đầy hứa hẹn."

Financial Times

Broker listing

Cùng chuyên mục

Thuế quan, công nghệ bứt phá và thị trường đặt cược vào sự rút lui, không phải sụp đổ

Thuế quan, công nghệ bứt phá và thị trường đặt cược vào sự rút lui, không phải sụp đổ

Thị trường tài chính tiếp tục bứt phá, bất chấp những cơn gió ngược từ chính trị, với động lực chính đến từ nhóm cổ phiếu công nghệ dẫn đầu. Nvidia là “viên ngọc sáng” trong làn sóng AI, vừa vượt mốc vốn hóa 4 nghìn tỷ USD, đẩy giá cổ phiếu bay cao, vượt lên trên những mối lo về căng thẳng thương mại và các phát biểu cứng rắn từ Tổng thống Mỹ. Trong khi đó, các biện pháp thuế quan mới từ Trump, từ đồng đến dược phẩm, thậm chí cả Brazil, vẫn tiếp tục được triển khai, nhưng dường như không để lại tác động rõ ràng đến thị trường.
Ngành ô tô Trung Quốc chịu áp lực kép: Dư cung, chiến tranh giá và căng thẳng tài chính

Ngành ô tô Trung Quốc chịu áp lực kép: Dư cung, chiến tranh giá và căng thẳng tài chính

Ngành ô tô Trung Quốc đang chịu sức ép lớn từ dư thừa công suất và cuộc chiến giá kéo dài, làm xói mòn biên lợi nhuận và kéo dài chu kỳ thanh toán cho nhà cung cấp. Dữ liệu từ 33 nhà sản xuất cho thấy các chỉ số tài chính chủ chốt đều suy giảm từ năm 2019 đến 2024. Trong khi một số công ty như BYD cải thiện được lợi nhuận, phần lớn doanh nghiệp trong ngành đối mặt với nợ tăng, tồn kho cao và áp lực thanh khoản. Chính phủ Trung Quốc đã cam kết kiểm soát cuộc đua giảm giá và thúc đẩy tái cấu trúc ngành một cách có trật tự.
Chứng khoán châu Á tăng nhẹ nhờ Nvidia và kỳ vọng Fed hạ lãi suất, thị trường phớt lờ chính sách thuế quan mới của Trump

Chứng khoán châu Á tăng nhẹ nhờ Nvidia và kỳ vọng Fed hạ lãi suất, thị trường phớt lờ chính sách thuế quan mới của Trump

Cổ phiếu châu Á tăng vào thứ Năm nhờ động lực từ Nvidia chạm mốc vốn hóa 4 nghìn tỷ USD và kỳ vọng Fed sẽ cắt giảm lãi suất trong năm nay. Trong khi đó, thị trường phản ứng thờ ơ với các mức thuế mới từ Tổng thống Trump, bao gồm thuế 50% đối với đồng và hàng xuất khẩu từ Brazil. Đồng USD suy yếu, giá dầu giảm nhẹ, còn Bitcoin tiếp tục dao động gần mức đỉnh lịch sử.
Thị trường chứng khoán vẫn "xanh" bất chấp sức ép từ thuế quan, NVIDIA vượt mốc 4.000 tỷ USD

Thị trường chứng khoán vẫn "xanh" bất chấp sức ép từ thuế quan, NVIDIA vượt mốc 4.000 tỷ USD

Trọng tâm của thị trường vẫn đặt vào triển vọng tăng trưởng, khi các ông lớn công nghệ tiếp tục kéo thị trường chứng khoán vượt qua làn khói mờ của bất ổn thương mại. Việc Nvidia bứt phá vượt ngưỡng vốn hóa 4,000 tỷ USD đã tiếp thêm sinh lực cho phe mua, ngay cả khi những tuyên bố cứng rắn mới nhất về thuế quan từ Tổng thống Trump đang đe dọa làm chao đảo tâm lý nhà đầu tư. Tựa như con tàu chủ lực dẫn đầu đoàn hạm, Nvidia tiến thẳng qua sóng gió đầu năm với cánh buồm căng gió—không phải nhờ cường điệu, mà nhờ nhu cầu thực sự, đơn hàng đã được khóa chặt và lực kéo không ngừng từ các khoản đầu tư vào hạ tầng AI.
OPEC+ bỏ dao mổ, cầm đinh ba: Trận chiến thị phần bắt đầu

OPEC+ bỏ dao mổ, cầm đinh ba: Trận chiến thị phần bắt đầu

Thị trường dầu mỏ vật chất đang biến thành một chiến trường khốc liệt, nơi kỷ luật cung cấp bị thay thế bởi cuộc đấu tranh giành thị phần không khoan nhượng. OPEC+ đã bỏ “dao mổ”—công cụ quản lý giá nhẹ nhàng—để cầm “đinh ba”, đâm thẳng vào thị phần bằng sức mạnh cung ứng. Đợt tăng sản lượng gần 550,000 thùng/ngày cho tháng 8 không chỉ đơn thuần là một điều chỉnh—mà là một tuyên bố chiến lược. Nhóm này được dự đoán sẽ đảo ngược toàn bộ mức cắt giảm 2.2 triệu thùng/ngày vào tháng 9, sớm hơn gần một năm so với kế hoạch ban đầu.
Chính sách tiền tệ toàn cầu: Thận trọng là lựa chọn chiến lược

Chính sách tiền tệ toàn cầu: Thận trọng là lựa chọn chiến lược

Mỗi năm, mùa hè đánh dấu thời điểm diễn ra hai hội nghị ngân hàng trung ương quan trọng, nơi các nhà hoạch định chính sách tiền tệ, học giả và đại diện khu vực tư nhân hội tụ để thảo luận các nghiên cứu mới và trao đổi quan điểm về triển vọng kinh tế toàn cầu. Đầu tiên là Diễn đàn ECB, tổ chức vào cuối tháng 6 tại thị trấn ven biển lộng gió Sintra, Bồ Đào Nha; kế đến là hội nghị Jackson Hole vào cuối tháng 8 tại vùng núi Rocky Mountains, Wyoming, Mỹ. Năm nay, dù gió ở Sintra thổi mạnh không ngừng, các cuộc thảo luận vẫn diễn ra một cách điềm tĩnh, tập trung và sâu sắc – một phép ẩn dụ phù hợp cho tâm thế của các ngân hàng trung ương hiện nay.
Forex Forecast - Diễn đàn dự báo tiền tệ