Xuất khẩu đất hiếm: Lợi thế chiến lược của Trung Quốc trong thỏa thuận đình chiến thương mại Mỹ - Trung

Khoáng sản đất hiếm có thể trở thành yếu tố then chốt quyết định số phận của thỏa thuận thương mại Mỹ - Trung. Sau hai ngày đàm phán căng thẳng vào tuần trước, hai bên đã đồng ý duy trì thỏa thuận khung được ký tại Geneva, giữ nguyên hiệu lực của lệnh đình chiến thương mại kéo dài 90 ngày.

Theo thỏa thuận này, Trung Quốc sẽ duy trì mức thuế 10% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ, trong khi Mỹ vẫn áp dụng mức thuế 55% với hàng hóa Trung Quốc. Tuy nhiên, điểm nhấn quan trọng là việc Trung Quốc đồng ý nối lại việc xuất khẩu nam châm và khoáng sản đất hiếm sang Mỹ – một động thái có thể mang lại lợi ích chiến lược lớn hơn cho chính quyền Tổng thống Trump.

Tổng thống Trump đã nhiều lần tuyên bố muốn tái công nghiệp hóa nước Mỹ và giảm sự phụ thuộc vào nguồn cung từ nước ngoài. Tuy nhiên, trong lĩnh vực đất hiếm – nguyên liệu thiết yếu cho các ngành công nghiệp công nghệ cao – Mỹ có rất ít lựa chọn thay thế ngoài Trung Quốc.

Theo The Kobeissi Letter, Trung Quốc đã khai thác khoảng 270,000 tấn đất hiếm trong năm 2024, chiếm 69% tổng sản lượng toàn cầu. Đây là mức tăng gấp ba lần so với năm 2014. Trong khi đó, Mỹ và Myanmar chỉ sản xuất lần lượt 45,000 và 31,000 tấn, tương đương 11% và 8% thị phần toàn cầu.

Báo cáo kết luận:

“Điều quan trọng là Trung Quốc hiện kiểm soát khoảng 90% công suất tinh chế đất hiếm trên toàn cầu, theo dữ liệu từ IEA. Điều này khiến Trung Quốc trở thành trung tâm chuyển đổi nguyên liệu thô thành vật liệu có thể sử dụng. Mỹ cần đất hiếm từ Trung Quốc.”

Sau khi đạt được thỏa thuận duy trì các điều khoản đình chiến 90 ngày, ông Trump viết trên X (trước đây là Twitter):

“Chủ tịch Tập và tôi sẽ hợp tác chặt chẽ để mở cửa thị trường Trung Quốc cho hàng hóa Mỹ. Đây sẽ là chiến thắng lớn cho cả hai quốc gia!!!”

Đất hiếm tiếp tục là vũ khí chiến lược trong tay Bắc Kinh khi nhiều ngành công nghiệp chủ lực của Mỹ – từ quốc phòng đến công nghệ và ô tô – đều phụ thuộc vào nguồn cung này. Trong trường hợp các cuộc đàm phán không diễn ra như kỳ vọng, Trung Quốc hoàn toàn có thể "vũ khí hóa" nguồn cung đất hiếm bằng cách kiểm soát hoặc cắt giảm xuất khẩu.

Dữ liệu kinh tế Trung Quốc mang lại lợi thế đàm phán

Các số liệu kinh tế công bố trong tuần từ Trung Quốc cho thấy tăng trưởng ổn định bất chấp áp lực từ thuế quan của Mỹ, giúp Bắc Kinh có thêm lợi thế trên bàn đàm phán. Doanh số bán lẻ tháng 5 tăng 6.4% so với cùng kỳ năm ngoái, tăng mạnh so với mức 5,1% của tháng 4. Tỷ lệ thất nghiệp giảm nhẹ từ 5,1% xuống còn 5,0%, phản ánh hiệu quả rõ rệt của các chính sách kích thích kinh tế trong quý II.

Dù chịu áp lực từ các rào cản thương mại, sản xuất công nghiệp của Trung Quốc vẫn tăng trưởng tích cực, đạt mức 5,8% trong tháng 5, chỉ giảm nhẹ so với mức 6,1% của tháng trước đó.

Trong khi Mỹ loay hoay tìm cách đối phó với sự phụ thuộc vào đất hiếm Trung Quốc, thì Bắc Kinh lại đang nỗ lực giảm phụ thuộc vào chip Mỹ – một yếu tố có thể đảo ngược vị thế đàm phán hiện tại.

Theo CN Wire:

“Các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc như SAIC Motor, Changan, Great Wall Motor, BYD, Li Auto và Geely đang chuẩn bị tung ra các mẫu xe sử dụng 100% chip do nội địa sản xuất, với ít nhất hai thương hiệu dự kiến đưa vào sản xuất hàng loạt ngay từ năm 2026. Giai đoạn triển khai đầu tiên sẽ tập trung vào các phiên bản cập nhật của các mẫu xe hiện tại, trong khi các hãng khác cũng đang lên kế hoạch tương tự.”

Việc nội địa hóa sản xuất chip là bước đi hưởng ứng lời kêu gọi tự chủ công nghệ của chính phủ Trung Quốc, đặc biệt trong các ngành chiến lược như bán dẫn. Trong khi đó, sự phụ thuộc của Mỹ vào nguồn cung đất hiếm từ Trung Quốc khiến thế trận đàm phán trở nên ngày càng bất cân bằng.

Alicia Garcia Herrero, Chuyên gia Kinh tế trưởng khu vực châu Á - Thái Bình Dương tại Natixis, bình luận:

“Trung Quốc không chỉ kiểm soát xuất khẩu đất hiếm mà còn nắm trong tay các bí quyết công nghệ then chốt, bao gồm cả quy trình sản xuất có ứng dụng lưỡng dụng – dân sự và quân sự. Đa dạng hóa chuỗi cung ứng không còn là điều nên làm, mà là điều bắt buộc phải làm!”

Thị trường Hồng Kông và Trung Quốc đại lục giữ đà tăng bất chấp xung đột Trung Đông

Thị trường chứng khoán Trung Quốc đại lục và Hồng Kông ghi nhận mức tăng trưởng tích cực trong tháng 6 nhờ căng thẳng thương mại Mỹ - Trung hạ nhiệt. Chỉ số CSI 300 và Shanghai Composite lần lượt tăng 0.66% và 0.99%. Đáng chú ý, chỉ số Hang Seng tăng mạnh 3.07%.

Các mức tăng này giúp thu hẹp khoảng cách thua lỗ từ đầu năm đến nay (YTD). Cụ thể, CSI 300 hiện chỉ còn giảm 1.77%, Shanghai Composite tăng 0.87%, trong khi Hang Seng bứt phá mạnh mẽ với mức tăng 19.66% – vượt trội so với Nasdaq Composite (YTD: +2.02%) nhờ dòng vốn đổ vào nhóm cổ phiếu công nghệ và xe điện.

Nếu đàm phán thương mại tiếp tục có tiến triển tích cực, nhu cầu đối với cổ phiếu tại thị trường Trung Quốc đại lục và Hồng Kông có thể tiếp tục tăng. Tuy nhiên, giới đầu tư cũng đang theo dõi chặt chẽ quá trình nội địa hóa công nghệ bán dẫn – yếu tố có thể ảnh hưởng đáng kể đến tâm lý thị trường trong thời gian tới.