Donald Trump sẽ đặt chân đến Saudi Arabia trong tuần này cho chuyến công du nước ngoài chính thức đầu tiên kể từ khi ông trở lại Nhà Trắng, với kỳ vọng lớn vào việc chốt được hàng loạt thỏa thuận trị giá hàng tỷ USD. Tuy nhiên, thỏa thuận lớn nhất trong số đó có thể sẽ không thành.

Tổng thống Mỹ không giấu giếm rằng sức hấp dẫn của petrodollars từ các quốc gia vùng Vịnh giàu dầu mỏ là động lực chính cho chuyến thăm của ông, bao gồm các điểm dừng chân tại Qatar và United Arab Emirates. Nhiều giám đốc điều hành quyền lực nhất của Mỹ, bao gồm Elon Musk, Sam Altman và Larry Fink, cũng được kỳ vọng sẽ đến Riyadh.

Nhưng Trump khó có thể đạt được mục tiêu mà ông khao khát: Một thỏa thuận lớn có thể dẫn đến việc Saudi Arabia bình thường hóa quan hệ với Israel, trong bối cảnh cuộc chiến kéo dài 19 tháng của Israel chống lại Hamas ở Gaza đang làm khu vực thêm căng thẳng.

“Saudi Arabia muốn giữ trọng tâm chuyến thăm vào quan hệ song phương,” Ali Shihabi, một nhà bình luận người Saudi gần gũi với hoàng gia, cho biết. “Việc bình thường hóa đang bị gác lại trừ khi Israel có những bước đi nghiêm túc mà Saudi Arabia mong muốn, chấm dứt chiến tranh và thành lập một nhà nước Palestine. Nếu không, mọi chuyện sẽ chẳng đi đến đâu.”

Sự bất đồng này nhấn mạnh rằng giữa sự hào nhoáng và các thương vụ, Trump sẽ nhận ra động lực ở Trung Đông đã thay đổi như thế nào kể từ chuyến đi cuối cùng của ông đến Saudi Arabia vào năm 2017.

Các thỏa thuận – thực tế và tiềm năng – vẫn sẽ đến từ các quốc gia vùng Vịnh, vốn truyền thống ủng hộ các tổng thống Đảng Cộng hòa, quản lý một số Quỹ đầu tư quốc gia lớn nhất thế giới và sẽ chiêu đãi Trump bằng các nghi lễ xa hoa.

Mặc dù thận trọng với sự khó đoán của tổng thống và những hậu quả từ các cuộc chiến thương mại của ông, các quốc gia chuyên quyền lại chấp nhận phong cách giao dịch của ông và hoan nghênh thái độ coi thường nhân quyền của ông.

“

“Ông ấy sẽ được tung hô từ đầu này đến cuối vùng Vịnh,” cựu nhà ngoại giao Mỹ Aaron David Miller nhận định. “Và khác với Trump phiên bản đầu tiên, lần này có nhiều nội dung thực chất hơn.”

Thái tử Saudi Mohammed bin Salman cam kết Riyadh sẽ đầu tư 600 tỷ USD vào Mỹ trong vòng bốn năm. UAE theo sau với tuyên bố rót 1.4 nghìn tỷ USD trong vòng mười năm, trong khi Qatar dự kiến sẽ công bố các khoản đầu tư trị giá hàng trăm tỷ USD khi Trump dừng chân tại Doha.

Tuy nhiên, giới phân tích hoài nghi về khả năng triển khai số vốn khổng lồ này trong thời gian cam kết, đặc biệt khi Saudi Arabia đang đối mặt với giá dầu thấp và tập trung vào các dự án phát triển trong nước.

Washington hiện cũng đang đàm phán với Doha về khả năng Trump tiếp nhận một máy bay phản lực cỡ lớn trị giá 400 triệu USD từ Qatar để thay thế Air Force One – một đề xuất gây tranh cãi trong cả nội bộ ủng hộ lẫn phản đối ông.

Bộ Tài chính Mỹ cho biết hôm thứ Năm rằng nước này sẽ thiết lập một “quy trình nhanh” nhằm thúc đẩy đầu tư từ các đồng minh, đặc biệt trong lĩnh vực AI và tiếp cận công nghệ bán dẫn – điều mà các nước vùng Vịnh đã nhiều lần vận động.

Tháng trước, Trump ký sắc lệnh hành pháp nhằm nới lỏng quy định đối với một số thương vụ bán vũ khí và rút ngắn thủ tục mua sắm – một bước đi được các quốc gia vùng Vịnh, những khách hàng lớn nhất của vũ khí Mỹ, đặc biệt hoan nghênh.

Tuần tới, các giám đốc điều hành hàng đầu của Mỹ sẽ tham dự một diễn đàn đầu tư Mỹ-Saudi, tập trung vào công nghệ, AI và năng lượng. Diễn đàn sẽ khép lại bằng loạt công bố các khoản đầu tư lớn, phù hợp với chính sách “Nước Mỹ là trên hết” mà Trump đang theo đuổi.

“Đây không phải là chuyến công du địa chính trị theo nghĩa truyền thống,” cựu đặc phái viên Mỹ Dennis Ross nhận xét. “Trump từng sử dụng nhiệm kỳ đầu để công bố các thỏa thuận đầu tư và thương vụ vũ khí lớn. Tôi tin lần này cũng sẽ như vậy.”

Tuy nhiên, chuyến đi cũng đối mặt với thách thức nghiêm trọng. Chiến dịch quân sự của Israel tại Gaza nhằm đáp trả vụ tấn công của Hamas hôm 7 tháng 10 năm 2023 đã khiến thế giới Arab phẫn nộ. Nhiều lãnh đạo trong khu vực lo ngại các thế hệ trẻ đang bị đẩy tới cực đoan bởi sự tàn sát ở Gaza.

Thái tử Mohammed, người từng tiến gần đến một thỏa thuận ba bên với Mỹ để bình thường hóa quan hệ với Israel trước khi chiến sự nổ ra, đã gọi các hành động của Israel tại Gaza là “diệt chủng” và tuyên bố Saudi Arabia sẽ không thiết lập quan hệ ngoại giao với Israel nếu chưa có một nhà nước Palestine độc lập.

Lập trường này đã giáng một đòn mạnh vào kỳ vọng của Trump trong việc mở rộng Hiệp định Abraham – thỏa thuận từng do ông làm trung gian trong nhiệm kỳ đầu tiên, qua đó UAE và ba quốc gia Arab khác đã chính thức thiết lập quan hệ với Israel vào năm 2020. Saudi Arabia, với vai trò là cường quốc Sunni hàng đầu, vẫn được xem là mắt xích then chốt để khuyến khích các nước Hồi giáo khác noi theo.

Trump cũng sẽ chứng kiến các nhà lãnh đạo vùng Vịnh thúc giục Mỹ tìm kiếm một thỏa thuận với Iran nhằm kiềm chế chương trình hạt nhân đang ngày càng mở rộng của nước Cộng hòa Hồi giáo, trong bối cảnh lo ngại khu vực có thể trượt vào một cuộc chiến tranh mới ở Trung Đông.

Trong chuyến thăm năm 2017, Thái tử Mohammed bin Salman – khi đó còn trẻ và đầy quyết đoán – cùng với lãnh đạo UAE Sheikh Mohammed bin Zayed al-Nahyan là những người ủng hộ mạnh mẽ việc Trump rút Mỹ khỏi thỏa thuận hạt nhân mà Iran đã ký với chính quyền Obama và các cường quốc toàn cầu.

Nhưng tình thế hiện nay đã thay đổi. Cả Saudi Arabia và UAE đều đang ưu tiên chính sách hòa dịu với Iran. Một phần nguyên nhân đến từ kinh nghiệm xương máu trong nhiệm kỳ đầu của Trump, khi chính quyền Mỹ bị chỉ trích là phản ứng yếu ớt sau vụ tấn công bằng tên lửa và máy bay không người lái nhằm vào cơ sở dầu mỏ trọng yếu của Saudi Arabia năm 2019 – vụ việc được cho là do Iran đứng sau.

Tại Riyadh và Abu Dhabi, điều này càng củng cố nhận thức rằng Mỹ là một đối tác an ninh khó lường và thiếu cam kết vững chắc. Giờ đây, thay vì cổ vũ đối đầu, Saudi Arabia và UAE ủng hộ một thỏa thuận mới với Iran nhằm chấm dứt khủng hoảng hạt nhân – ngay cả khi Trump vẫn đe dọa hành động quân sự cùng với Israel nếu nỗ lực ngoại giao thất bại.

“Người Saudi và UAE hiểu rằng nếu Iran bị tấn công, họ sẽ là mục tiêu phản công đầu tiên,” Bernard Haykel, giáo sư nghiên cứu Cận Đông tại Đại học Princeton, nhận định. “Vì vậy, Saudi đã chọn đóng vai trò trung gian và xoa dịu trong quan hệ với đội ngũ của Trump.”

Riyadh thậm chí còn đứng ra làm cầu nối cho các cuộc đối thoại giữa Mỹ và Nga, trong khi Qatar tiếp tục giữ vai trò trung gian giữa Israel và Hamas – cùng với Mỹ và Ai Cập.

Gaza và các điểm nóng khu vực khác chắc chắn sẽ xuất hiện trong chương trình nghị sự. Tuy nhiên, Michael Wahid Hanna từ Crisis Group cho rằng các nhà lãnh đạo vùng Vịnh có thể sẽ không muốn đánh đổi vốn chính trị của mình cho các vấn đề gây tranh cãi vào thời điểm các thỏa thuận kinh tế đang diễn ra sôi động.

“Họ không thể phớt lờ Gaza, nhưng liệu họ sẽ ưu tiên nó đến mức nào?” ông đặt câu hỏi. “Tâm điểm sẽ là kinh tế và họ không muốn bất kỳ căng thẳng nào làm xói mòn điều đó.”

Washington hiện đang thúc đẩy một lệnh ngừng bắn ngắn hạn để giải cứu một phần trong số 59 con tin còn lại do Hamas giam giữ, trong đó có công dân Mỹ Edan Alexander – người cuối cùng được cho là vẫn còn sống.

Vào Chủ nhật, Hamas thông báo sẵn sàng trả tự do cho Alexander sau khi liên hệ trực tiếp với Mỹ – động thái được xem là thiện chí mang tính biểu tượng trước chuyến thăm của Trump. Các bên trung gian vẫn tiếp tục vận động cho một thỏa thuận ngừng bắn mới.

Tình hình trở nên cấp bách hơn khi Israel tuyên bố sẽ mở rộng chiến dịch quân sự và tiến hành chiếm đóng toàn bộ Gaza nếu không đạt được lệnh ngừng bắn trước khi Trump đến.

“Mọi người sẽ phải nhắc đến Gaza, nhưng các thỏa thuận kinh tế mới là trọng tâm,” một nhà ngoại giao khẳng định.