Một số quan chức ngân hàng trung ương và giám sát tài chính châu Âu gần đây bày tỏ lo ngại rằng họ không còn có thể hoàn toàn tin tưởng vào sự hỗ trợ của Fed trong những thời điểm thị trường rơi vào căng thẳng. Mối bận tâm không chỉ nằm ở yếu tố kỹ thuật, mà còn xuất phát từ những bất ổn chính trị tại Washington.

Trong suốt các cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu, Fed từng nhiều lần can thiệp bằng cách bơm thanh khoản USD ra thế giới thông qua swap lines, giúp ổn định hệ thống tài chính quốc tế. Ẩn sau đó là một “thỏa thuận ngầm”: miễn là đồng USD vẫn giữ vị thế bá chủ toàn cầu – và nước Mỹ tiếp tục hưởng lợi từ việc cả thế giới vay mượn, tiết kiệm và giao dịch bằng USD – thì Fed sẽ gánh vác trách nhiệm cung cấp thanh khoản trong thời điểm bất ổn. Thế nhưng, thỏa thuận ngầm này chưa bao giờ được đảm bảo chắc chắn. Nó tồn tại trên cơ sở niềm tin và sự tự nguyện hơn là một nghĩa vụ ràng buộc. Và trong bối cảnh bất ổn địa chính trị ngày càng gia tăng, niềm tin ấy đang bắt đầu lung lay.

Khả năng Fed tiếp tục đóng vai trò “người cho vay cuối cùng” trên quy mô toàn cầu không chỉ phụ thuộc vào các công cụ chính sách, mà còn nằm ở chính ý chí của những người điều hành ngân hàng trung ương Mỹ. Trong khi Chủ tịch Fed hiện tại, Jay Powell, vẫn duy trì quan điểm kế thừa từ các đời tiền nhiệm về việc giữ nguyên swap lines, thì tương lai lại chứa đựng nhiều bất định. Với lập trường hoài nghi chủ nghĩa đa phương và khẩu hiệu “nước Mỹ trên hết” của ông Donald Trump, không thể loại trừ khả năng một Chủ tịch Fed mới sẽ chọn cách thu hẹp hoặc chấm dứt vai trò hỗ trợ thanh khoản toàn cầu. Điều từng được xem như cam kết ngầm giữa Mỹ và phần còn lại của thế giới đang dần mất đi sự chắc chắn vốn có.

Khả năng Fed duy trì swap lines thực chất phụ thuộc vào quyền hạn được Quốc hội trao từ năm 1914. Dù được xem là trụ cột trong hệ thống tài chính toàn cầu, swap lines hiện hành với châu Âu, Nhật Bản và Canada không tồn tại vĩnh viễn mà phải được tái lập hàng năm. Điều này đồng nghĩa, chỉ cần một sự thay đổi trong lập trường chính trị, đặc biệt dưới ảnh hưởng ngày càng lớn của ông Trump, Quốc hội hoàn toàn có thể thu hồi quyền lực đó. Trong bối cảnh Quốc hội Mỹ ngày càng tỏ ra dè dặt với các chính sách mang tính quốc tế và khó cưỡng lại sức ép “nước Mỹ trên hết”, rủi ro gián đoạn những cơ chế tưởng như bền vững này đang dần hiện hữu.

Tuy đóng vai trò thiết yếu trong việc ngăn chặn khủng hoảng toàn cầu, swap lines của Fed từ lâu đã vấp phải sự nghi ngờ ngay trong lòng nước Mỹ. Nhiều nghị sĩ ở cả hai đảng coi việc Fed cung cấp USD cho các ngân hàng trung ương nước ngoài như một hình thức “giải cứu người nước ngoài”, dù về bản chất đây là giao dịch có hoàn trả, không phải viện trợ. Trong cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008, chương trình hoán đổi của Fed từng vấp phải làn sóng chỉ trích mạnh mẽ, buộc các nhà lập pháp yêu cầu tăng cường minh bạch và giải trình. Thượng nghị sĩ Cộng hòa Richard Shelby từng cáo buộc Fed vượt khỏi “giới hạn mà Quốc hội đề ra”, cho thấy sự nhạy cảm chính trị sâu sắc của vấn đề này. Những hoài nghi này vẫn chưa hề lắng xuống – và trong bối cảnh chính trị ngày càng nghiêng về chủ nghĩa biệt lập, khả năng Fed tiếp tục duy trì vai trò hỗ trợ quốc tế đang đứng trước áp lực không nhỏ từ chính bên trong nước Mỹ.

Trong một phiên điều trần năm 2009, nghị sĩ Dân chủ Alan Grayson từng chất vấn Chủ tịch Fed Ben Bernanke rằng: “Nghiêm túc mà nói, lẽ ra chúng ta nên cấp tín dụng đó cho người Mỹ thay vì người New Zealand, đúng không?”. Thế nhưng, thực chất các swap lines không phải là viện trợ không hoàn lại, mà là giao dịch có tài sản đảm bảo, có hoàn trả và sinh lãi. Khi các ngân hàng trung ương nước ngoài không thể tự in USD họ buộc phải tiếp cận nguồn vốn này để tránh sự đổ vỡ lan rộng. Vào đỉnh điểm khủng hoảng tài chính năm 2008, các swap lines đã đạt tới 583 tỷ USD và theo lời Bernanke, chính chúng đã “đóng vai trò sống còn trong việc chặn đứng làn sóng lây lan toàn cầu”. Thế nhưng, hiệu quả kỹ thuật đó vẫn khó vượt qua được định kiến chính trị rằng nước Mỹ đang giúp đỡ người ngoài trước khi giúp chính mình.

Tuy nhiên, chỉ vài năm sau, việc sử dụng các đường hoán đổi tiền tệ trong khủng hoảng khu vực đồng euro lại tiếp tục vấp phải chỉ trích, dẫn đến những lời kêu gọi điều tra Fed từ cả hai đảng. Nghị sĩ Ron Paul từng gọi các đường hoán đổi mới này là “một hình thức cứu trợ ngầm” được tạo ra “để cứu đồng euro”.

Từ góc nhìn lịch sử, vai trò của Fed trong việc cung cấp thanh khoản toàn cầu không chỉ là một lựa chọn chính sách, mà là một phần trong trách nhiệm của một cường quốc tiền tệ. Nhà sử học kinh tế Charles Kindleberger từng chỉ ra rằng một trong những nguyên nhân khiến cuộc Đại suy thoái những năm 1930 trở nên tồi tệ là sự vắng bóng của một quốc gia sẵn sàng giữ vai trò ổn định toàn cầu – khi London đã suy yếu và New York thì chưa sẵn sàng. Trong thế giới hiện đại, vai trò đó đã rõ ràng hơn: với đồng đô la là đồng tiền dự trữ toàn cầu, Fed là tổ chức duy nhất có thể hành động để cứu hệ thống tài chính quốc tế khỏi khủng hoảng thông qua các đường hoán đổi tiền tệ. Chính vì vậy, việc các quan chức châu Âu bắt đầu lo ngại về khả năng và thiện chí tiếp tục hỗ trợ của Fed không chỉ là một mối bận tâm khu vực – đó là tín hiệu cảnh báo cho toàn bộ trật tự tài chính toàn cầu vốn đang dựa vào niềm tin vào “người ổn định hóa” đến từ Washington.

Dù chưa có dấu hiệu rõ ràng cho thấy Fed sẽ từ bỏ vai trò cung cấp thanh khoản toàn cầu, nhưng việc các quan chức châu Âu bắt đầu đặt câu hỏi về điều đó đã đủ để khiến giới tài chính quốc tế lo ngại. Trong một hệ thống dựa gần như hoàn toàn vào đồng đô la và niềm tin vào sự sẵn sàng của Washington trong khủng hoảng, chỉ cần xuất hiện nghi vấn cũng có thể làm lung lay nền móng ổn định. Fed từ lâu đã là “người giữ ổn định cuối cùng” của trật tự tài chính toàn cầu, và nếu thế giới không còn chắc chắn về điều đó, hậu quả sẽ không chỉ gói gọn trong thị trường tài chính mà có thể lan rộng ra toàn bộ nền kinh tế toàn cầu. Trong thời điểm bất định như hiện nay, đôi khi chính nỗi lo về sự vắng mặt của một người dẫn dắt cũng có thể kích hoạt một vòng xoáy bất ổn mới.