Tám thập kỷ trước, Tổng thống Franklin Delano Roosevelt đã cảnh báo về một thế giới nơi tự do và độc lập bị đe dọa bởi các thế lực xâm lược. Hiến chương Đại Tây Dương, ký kết giữa Roosevelt và Winston Churchill vào năm 1941, từng thắp lên hy vọng về một trật tự thế giới công bằng hơn. Nhưng hôm nay, những giá trị đó đang lung lay dữ dội khi không chỉ các chế độ chuyên chế ngày càng mạnh mẽ mà ngay cả Mỹ cũng đang thay đổi lập trường, hướng tới chủ nghĩa vị kỷ thay vì duy trì vai trò lãnh đạo thế giới tự do. Hai tuần qua đã chứng kiến những diễn biến đáng báo động, hé lộ sự chuyển dịch quyền lực có thể định hình tương lai của châu Âu, Ukraine và cả nền dân chủ toàn cầu.

Ba sự kiện then chốt trong hai tuần qua đã làm sáng tỏ chiến lược mới của Mỹ dưới thời chính quyền Trump, phản ánh sự thay đổi mang tính bước ngoặt trong chính sách đối ngoại của Washington.

Thứ nhất, vào ngày 12/2, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth tuyên bố tại Nhóm Liên lạc Quốc phòng Ukraine thuộc NATO rằng châu Âu giờ đây phải tự gánh vác trách nhiệm bảo vệ an ninh của mình. Ông nhấn mạnh: "Bảo vệ an ninh châu Âu phải là nhiệm vụ chủ yếu của chính châu Âu. Trong bối cảnh này, họ phải đảm nhận phần lớn gánh nặng viện trợ quân sự cho Ukraine." Một cách không chính thức, đây chính là tín hiệu từ Washington rằng Mỹ sẽ rút lui khỏi cam kết quân sự dài hạn với Ukraine, và rộng hơn là với an ninh châu Âu.

Tổng giá trị cam kết viện trợ cho Ukraine: So sánh giữa các quốc gia và tổ chức

Thứ hai, tại Hội nghị An ninh Munich ngày 14/2, Phó Tổng thống Mỹ JD Vance phát biểu về một mối đe dọa không đến từ bên ngoài mà từ "bên trong" châu Âu, ám chỉ sự suy yếu của các giá trị dân chủ. Ông viện dẫn quyết định của chính phủ Romania trong việc hủy bỏ một cuộc bầu cử làm minh chứng. Tuy nhiên, giới quan sát nhận định đây là một đòn công kích không mấy thuyết phục khi chính bản thân Donald Trump từng tìm cách đảo ngược kết quả bầu cử tổng thống Mỹ năm 2020. Điều này đặt ra câu hỏi về sự nhất quán trong lập trường của Washington về dân chủ và pháp quyền.

Thứ ba, và quan trọng nhất, là tiến trình đàm phán về Ukraine. Hegseth đã chấp nhận những điều kiện cốt lõi của Điện Kremlin khi khẳng định rằng biên giới Ukraine sẽ không được khôi phục và nước này sẽ không thể gia nhập NATO. Nhưng điều đáng báo động hơn chính là cách Mỹ tiến hành các cuộc đàm phán – hoàn toàn không có sự tham gia của Ukraine hay các đồng minh châu Âu.

Viện trợ từ châu Âu cho Ukraine lớn hơn đáng kể so với Mỹ

Mọi quyết định quan trọng được thảo luận trực tiếp giữa Washington và Moscow, bỏ qua Kyiv, quốc gia đã chịu tổn thất nặng nề sau ba năm chiến tranh. Để củng cố lập trường này, Mỹ đã bỏ phiếu cùng Nga và Trung Quốc tại Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc, trong khi Anh, Pháp và các nước châu Âu khác chọn cách bỏ phiếu trắng. Hành động này gửi đi một thông điệp rõ ràng: "Phương Tây" như một khối thống nhất đã không còn tồn tại.

Trump còn gọi Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy là một “nhà độc tài” – một thuật ngữ mà ông không sử dụng để chỉ Putin, dù nhà lãnh đạo Nga rõ ràng là một kẻ chuyên chế. Trump biện minh rằng Ukraine không tổ chức bầu cử. Nhưng làm sao một quốc gia có thể tổ chức bầu cử giữa lúc chiến tranh, khi nhiều vùng lãnh thổ vẫn đang bị chiếm đóng tàn bạo?

Không dừng lại ở đó, Trump còn đề xuất một “thỏa thuận thương mại” đầy trơ trẽn. Theo Tổng thống Zelenskyy, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent ban đầu yêu cầu 50% quyền khai thác tài nguyên đất hiếm và khoáng sản quan trọng của Ukraine để đổi lấy viện trợ quân sự đã cấp, mà không cam kết hỗ trợ trong tương lai.

Chi tiêu quân sự của Mỹ trong các cuộc chiến tranh trước đây so với viện trợ cho Ukraine

Đây không chỉ là một yêu cầu phi lý đối với một quốc gia đang bị chiến tranh tàn phá, mà còn phản ánh cách tiếp cận của Trump: viện trợ không dựa trên giá trị dân chủ hay đồng minh, mà đơn giản là một giao dịch kinh tế thuần túy. Thậm chí, giá trị mà Mỹ yêu cầu từ Ukraine cao gấp bốn lần tổng viện trợ mà nước này đã cung cấp.

Điều này đặt ra câu hỏi lớn về vai trò của Mỹ trong thế giới hiện đại: Liệu Washington có còn là người bảo vệ trật tự quốc tế dựa trên luật pháp, hay đã trở thành một cường quốc hành xử thuần túy theo lợi ích kinh tế trước mắt?

Dữ liệu từ Ukraine Support Tracker của Viện Kiel cho thấy Mỹ chỉ đóng góp 31% tổng viện trợ song phương và 41% viện trợ quân sự cho Ukraine từ tháng 1/2022 đến tháng 12/2024. Trong khi đó, châu Âu đã cung cấp phần lớn viện trợ tài chính và quân sự. Điều này càng khiến quyết định đàm phán đơn phương của Mỹ trở nên khó hiểu và gây phẫn nộ tại châu Âu.

Trợ cấp năng lượng của châu Âu vượt xa viện trợ cho Ukraine

Về mặt tài chính, Mỹ chỉ dành 0.19% GDP cho viện trợ quân sự cho Ukraine – một con số nhỏ bé so với chi phí của các cuộc chiến trước đây mà nước này từng tham gia. Đổi lại, Mỹ đã giúp làm suy yếu đáng kể sức mạnh quân sự của Nga và bảo vệ các giá trị dân chủ tại Ukraine. Nhưng nếu từ bỏ cuộc chiến này, Washington không chỉ gây tổn thất cho Kyiv mà còn làm lung lay niềm tin của các đồng minh phương Tây về cam kết của Mỹ đối với trật tự quốc tế.

Hai tuần vừa qua đã chứng minh một thực tế rõ ràng: Mỹ không còn muốn đảm nhận vai trò lãnh đạo toàn cầu mà nước này từng giữ từ sau Thế chiến II. Dưới thời Trump, Washington ngày càng hành xử như một cường quốc đơn thuần, theo đuổi lợi ích ngắn hạn thay vì bảo vệ các nguyên tắc nền tảng của thế giới tự do. Điều này đồng nghĩa với việc các quốc gia nhỏ như Ukraine, cũng như toàn bộ châu Âu, sẽ phải tự quyết định vận mệnh của mình.

Chi tiêu quốc phòng: So sánh giữa NATO (không bao gồm Mỹ) và Nga (2023)

Trước nguy cơ bị cô lập, châu Âu sẽ phải đứng lên hoặc đối mặt với sự tan rã. Điều đó đòi hỏi một mô hình hợp tác mạnh mẽ hơn, không chỉ trong lĩnh vực quốc phòng mà còn trong tài chính và công nghệ. Nếu không, các quốc gia châu Âu sẽ dễ dàng trở thành con tốt trong cuộc chơi của các cường quốc toàn cầu.

Lịch sử đã nhiều lần chứng minh: khi phương Tây mất đi sự thống nhất, những giá trị như tự do, dân chủ và độc lập sẽ bị thách thức. Và hôm nay, cuộc chiến ở Ukraine không chỉ là trận chiến của một quốc gia – mà là bài kiểm tra cuối cùng cho sự tồn tại của phương Tây như một thực thể chính trị và kinh tế.