Việc lắp thêm thang máy cho các tòa nhà cao tầng, kéo dài thời gian hoạt động của các phòng khám nhi trong mùa cúm hay khuyến khích đầu tư nước ngoài vào lĩnh vực cắm trại chỉ là một vài điểm đáng chú ý trong “kế hoạch hành động đặc biệt” nhằm thúc đẩy tiêu dùng mà Trung Quốc công bố vào ngày 16 tháng 3. Sự kiện diễn ra vào Chủ nhật, đồng nghĩa với việc các nhà báo nước này cũng phải làm thêm giờ.

Giới đầu tư đã rất mong đợi kế hoạch này. Tin tức về việc sắp công bố giúp chỉ số chứng khoán chính của Trung Quốc tăng hơn 2% vào ngày 14 tháng 3. Từ lâu, chính phủ đã đặt mục tiêu chuyển đổi nền kinh tế theo hướng tiêu dùng thay vì phụ thuộc vào đầu tư và xuất khẩu. Tuy nhiên, mục tiêu này ngày càng cấp bách hơn khi các động lực tăng trưởng khác đang suy yếu. Đầu tư tiếp tục bị kìm hãm bởi cuộc khủng hoảng bất động sản kéo dài, với số dự án nhà ở mới giảm gần 30% trong hai tháng đầu năm so với cùng kỳ năm trước. Xuất khẩu – trụ cột của tăng trưởng năm ngoái – cũng đối mặt với nguy cơ bị áp thuế cao hơn từ Mỹ.

Theo ước tính của các chuyên gia kinh tế, tiêu dùng – bao gồm cả chi tiêu của nhà nước cho các dịch vụ công như giáo dục và y tế – cần đóng góp hơn 60% vào tăng trưởng GDP năm nay để Trung Quốc đạt mục tiêu 5%. Năm ngoái, con số này chưa đến 45%.

Tác động kéo dài của COVID: Doanh số bán lẻ Trung Quốc vẫn dưới xu hướng trước đại dịch

Dấu hiệu ban đầu cho thấy người tiêu dùng đã dần mở hầu bao. Doanh số bán lẻ trong tháng 1 và 2 tăng 4% so với cùng kỳ năm trước (chưa điều chỉnh lạm phát), cao hơn so với tháng 12 nhưng vẫn thấp xa xu hướng trước đại dịch. Trong kỳ nghỉ Tết Nguyên đán kéo dài tám ngày, 187 triệu lượt người đến rạp xem phim, với sức hút từ bộ phim hoạt hình sử thi Na Tra 2.

Tuy nhiên, các hộ gia đình Trung Quốc vẫn chưa thực sự lấy lại tinh thần như nhân vật chính trong phim. Niềm tin tiêu dùng bị giáng một đòn mạnh bởi các đợt phong tỏa hà khắc trong đại dịch và đến nay vẫn chưa hồi phục. Họ tiếp tục duy trì tỷ lệ tiết kiệm cao hơn so với trước đại dịch và thay vì đổ tiền vào bất động sản, ngày càng có xu hướng gửi vào ngân hàng hoặc đầu tư vào tài sản tài chính. Xu hướng này góp phần gây ra tình trạng đình trệ kinh tế kéo dài, theo Adam Wolfe từ công ty nghiên cứu Absolute Strategy Research. Giá tiêu dùng trong hai tháng đầu năm 2025 giảm 0.1% so với cùng kỳ năm ngoái, với giá trứng giảm 1%.

Trong bài phát biểu trước Quốc hội ngày 5 tháng 3, Thủ tướng Lý Cường nhấn mạnh việc “thúc đẩy tiêu dùng mạnh mẽ” là ưu tiên hàng đầu trong số mười nhiệm vụ trọng tâm của chính phủ. Nhà nước đã tăng gấp đôi quy mô chương trình đổi cũ lấy mới đối với các sản phẩm gia dụng, xe hơi và thiết bị điện tử. Ngoài ra, trợ cấp bảo hiểm y tế cũng được nâng lên, trong khi mức lương hưu cơ bản cho người dân nông thôn và lao động tự do ở thành thị tăng từ 123 nhân dân tệ (17 USD) lên 143 nhân dân tệ mỗi tháng. Tổng cộng, gói kích thích tài khóa bổ sung trị giá khoảng 2% GDP – dù lớn, nhưng chưa đáp ứng được kỳ vọng.

Bản kế hoạch mới không đưa ra thêm số liệu tài khóa, nhưng phản ánh rõ hơn tư duy của chính phủ. Có ba cách để thúc đẩy tiêu dùng: Tăng thu nhập khả dụng, giảm tỷ lệ tiết kiệm hoặc tái phân phối từ những nhóm có xu hướng tích lũy sang những nhóm chi tiêu nhiều hơn. Chính phủ dự kiến áp dụng cả ba phương pháp. Kế hoạch kêu gọi tăng lương tối thiểu và mở rộng các chương trình việc làm công, nhằm nâng cao thu nhập và hướng dòng tiền vào tay những người sống bằng lương. Ngoài ra, hỗ trợ tài chính cho sinh viên cũng sẽ tăng, trong khi trợ cấp nuôi con đang được “nghiên cứu.” Thành phố Hohhot, thủ phủ Nội Mông, vừa công bố trợ cấp 10,000 nhân dân tệ/năm cho trẻ em thứ hai (tới 5 tuổi) và trẻ em thứ ba (tới 10 tuổi).

Chính phủ cũng tìm cách giảm động cơ tiết kiệm của các hộ gia đình. Những người có lịch sử tín dụng tốt sẽ được hỗ trợ lãi suất khi vay tiêu dùng. Chính phủ tiếp tục cam kết ổn định thị trường chứng khoán và bất động sản – yếu tố lần đầu tiên được đề cập trong một kế hoạch kích cầu. Nếu thị trường ổn định hơn, người dân có thể chi tiêu nhiều hơn.

Một điểm đáng chú ý khác là chính phủ muốn người lao động có nhiều thời gian để tiêu tiền hơn. Kế hoạch yêu cầu doanh nghiệp “thực thi nghiêm ngặt” quy định về nghỉ phép có lương, đảm bảo người lao động được nghỉ đúng chế độ.

Đáng chú ý, các ủy ban Đảng trong doanh nghiệp sẽ giám sát việc thực thi chính sách này. Có vẻ như Đảng Cộng sản đang làm quen với một tư tưởng mới: Nghỉ ngơi và hưởng thụ.

Tuy nhiên, bên cạnh những chính sách cụ thể, bản kế hoạch cũng chứa không ít điểm mơ hồ, lạ lùng và quen thuộc. Ví dụ, chính phủ đề cập đến vai trò của trí tuệ nhân tạo trong thúc đẩy tiêu dùng, nhưng không nêu chi tiết. Các nghệ sĩ sẽ chỉ cần xin một giấy phép cho toàn bộ chuyến lưu diễn quốc gia thay vì phải xin nhiều giấy phép ở các địa phương. Ngoài ra, vẫn là những cam kết quen thuộc như hỗ trợ người dân nông thôn kiếm tiền từ đất đai do làng quản lý chung.

Chính phủ cũng tiếp tục nhấn mạnh việc phát triển “nền kinh tế tầm thấp” (drones), “nền kinh tế bạc” (dành cho người cao tuổi) và “nền kinh tế băng tuyết” (dành cho khu vực lạnh giá) – những ý tưởng từng xuất hiện trong kế hoạch 20 điểm năm ngoái nhằm thúc đẩy tiêu dùng dịch vụ. Kế hoạch mới đã mở rộng lên 30 điểm. Nhưng nếu không có thêm nguồn lực tài khóa đáng kể, điều này có thể sẽ không thành công hơn những lần trước. Dù sao, với nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, việc sản xuất ra các kế hoạch kích cầu cũng không phải ngoại lệ.