Thế nhưng, tham vọng này nhiều lần bị chặn lại bởi sự thiếu thống nhất chính trị nội khối, cấu trúc nợ phân mảnh giữa các quốc gia thành viên và sức hấp dẫn gần như tuyệt đối của USD trong vai trò tiền tệ dự trữ và phương tiện thanh toán toàn cầu.

Giờ đây, bước ngoặt bất ngờ lại đến từ chính phía bên kia Đại Tây Dương. Bối cảnh chính trị rối ren và những động thái “tự làm suy yếu” từ chính quyền Tổng thống Donald Trump – từ chủ nghĩa bảo hộ cực đoan đến các đề xuất chính sách tài khóa đầy rủi ro – đang làm lung lay niềm tin toàn cầu vào USD. Trong thời khắc bất định này, châu Âu đang đứng trước một cơ hội có một không hai để thúc đẩy vai trò toàn cầu của euro – với điều kiện các nhà lãnh đạo EU đủ bản lĩnh vượt qua sự dè dặt chính trị để hành động quyết đoán.

Từ lâu, USD được coi là “đặc quyền thái quá” (exorbitant privilege) của nước Mỹ – một công cụ quyền lực tài chính giúp Washington dễ dàng tiếp cận nguồn tín dụng giá rẻ nhờ vai trò trung tâm của USD trong hệ thống tài chính quốc tế. Tuy nhiên, ngày càng xuất hiện nhiều ý kiến trong chính quyền Trump cho rằng “đặc quyền” ấy thực chất đang trở thành gánh nặng, khi giá trị USD duy trì ở mức cao đã làm suy yếu khả năng cạnh tranh của ngành sản xuất trong nước. Trái lại, Bộ trưởng Tài chính lúc bấy giờ, ông Scott Bessent, vẫn bảo vệ lập trường ủng hộ chính sách USD mạnh, tạo nên sự thiếu nhất quán trong định hướng tiền tệ của chính quyền.

Không dừng lại ở đó, Mỹ cũng đang hướng tới việc kiểm soát thị trường thanh toán xuyên biên giới thông qua các đồng stablecoin neo giá theo USD, tạo thêm kênh gia tăng nhu cầu nắm giữ trái phiếu Kho bạc Mỹ. Tuy nhiên, những động thái không nhất quán từ chính quyền Trump lại đang khiến giới đầu tư toàn cầu phải dè chừng.

Bằng chứng là sau khi Trump tuyên bố các biện pháp thuế quan mới được gọi là “Ngày Giải phóng” (Liberation Day), thị trường đã có phản ứng chưa từng có: dòng vốn rút khỏi cả trái phiếu Kho bạc Mỹ lẫn đồng USD – điều trái ngược với phản xạ trú ẩn thông thường khi rủi ro toàn cầu gia tăng. Lần đầu tiên sau nhiều năm, giới đầu tư không còn coi đồng USD là nơi trú ẩn an toàn tuyệt đối.

Niềm tin vào hệ thống tài chính Mỹ không chỉ suy giảm vì chính sách thương mại mang tính đối đầu mà còn do một loạt đề xuất kỳ quặc từ nội bộ chính quyền: từ việc cưỡng chế chuyển đổi trái phiếu chính phủ sang các công cụ khác, đến thu phí đối với người cho chính phủ vay. Cộng với xu hướng coi nhẹ pháp quyền, mọi quyền đòi hỏi pháp lý – kể cả tài chính – cũng trở nên mong manh.

Trong bối cảnh đó, thị trường đang phát đi tín hiệu rõ ràng: thế giới cần một tài sản thay thế cho USD – một tài sản an toàn, thanh khoản cao, phát hành bởi một thực thể đáng tin cậy. Và nếu từng có thời điểm để châu Âu tạo ra bước ngoặt mang tính “Hamiltonian moment” – thời khắc như khi Alexander Hamilton liên bang hóa nợ công Mỹ để xây dựng uy tín tài chính cho quốc gia non trẻ – thì chính là lúc này.

Nếu các quốc gia Eurozone có thể phát hành một lượng lớn nợ công chung, mang tính thường trực, nhằm thay thế hệ thống trái phiếu quốc gia hiện tại vốn bị phân mảnh, họ hoàn toàn có thể cung cấp cho thị trường toàn cầu một loại tài sản an toàn bằng euro đủ quy mô và độ sâu để cạnh tranh với trái phiếu Kho bạc Mỹ.

Dẫu vậy, môi trường chính trị trong nội bộ EU vẫn còn thiếu sự đồng thuận để hiện thực hóa tầm nhìn dài hạn ấy. Nhưng điều đó không có nghĩa là châu Âu không thể hành động. Có ít nhất ba bước đi khả thi mà EU có thể thực hiện ngay để khai thác sai lầm từ phía Mỹ:

Để nắm bắt thời cơ định hình lại vai trò toàn cầu của euro, châu Âu không thể tiếp tục duy trì trạng thái chính sách dè dặt. Thay vào đó, EU cần triển khai ba bước đi chiến lược nhằm định hình một thị trường tài sản bằng euro đủ quy mô, thanh khoản và độ tin cậy để cạnh tranh trực tiếp với USD.

Thứ nhất, Brussels cần mạnh dạn trì hoãn tiến trình hoàn trả khoản nợ chung được phát hành sau đại dịch COVID-19 – vốn là nguồn lực tài chính cho quỹ phục hồi Next Generation EU. Theo lộ trình hiện tại, khoản nợ này sẽ được thanh toán dần trong 30 năm, đến năm 2058. Tuy nhiên, trong bối cảnh nhu cầu toàn cầu đối với tài sản an toàn bằng euro gia tăng, việc tái cấp vốn định kỳ và duy trì khoản nợ này vô thời hạn sẽ không chỉ hợp lý về mặt tài khóa, mà còn chiến lược về mặt địa chính trị.

Thứ hai, EU cần tiến hành hợp nhất các khoản nợ đã được phát hành dưới danh nghĩa bảo lãnh chung của khối. Việc thiết lập một cơ quan phát hành duy nhất và một hệ thống trái phiếu thống nhất sẽ giúp loại bỏ sự phân mảnh hiện tại trong thị trường nợ công châu Âu, đồng thời tạo nền tảng vững chắc cho các đợt phát hành mới – chẳng hạn như đề xuất gói chi tiêu quốc phòng trị giá 150 tỷ euro đang được bàn thảo. Một thị trường trái phiếu chung, quy mô lớn và dễ tiếp cận sẽ tạo ra chuẩn tài sản an toàn thực sự cho euro, thay thế vai trò mà trái phiếu kho bạc Mỹ từng thống trị.

Thứ ba, EU cần chủ động vay trước để tài trợ cho các khoản chi ngân sách trong tương lai. Trong hai năm tới, Liên minh sẽ bước vào vòng đàm phán ngân sách 7 năm mới, với tổng quy mô dự kiến vượt ngưỡng 1.000 tỷ euro. Nếu việc huy động vốn được tiến hành trước và một cách có kiểm soát, khối có thể duy trì một mức nợ công tập trung đủ lớn, tạo sự liên tục và ổn định cho thị trường trái phiếu euro, từ đó tăng cường sức hấp dẫn của đồng tiền này trong vai trò tài sản dự trữ.

Ba bước đi này không chỉ là phản ứng kỹ thuật trước các thách thức ngắn hạn, mà còn mang ý nghĩa chiến lược dài hạn. Chúng sẽ củng cố niềm tin của nhà đầu tư toàn cầu vào quyết tâm của EU trong việc phát triển một thị trường tài chính bằng euro đủ chiều sâu – từ đó kéo giảm chi phí vay cho các quốc gia thành viên, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu đầu tư công ngày càng lớn, từ quốc phòng đến chính sách công nghiệp.

Tuy nhiên, để đồng euro thực sự trỗi dậy như một đồng tiền toàn cầu, châu Âu không thể chỉ trông chờ vào sai lầm chính sách của Washington. Thực tế lịch sử cho thấy: trong cán cân tiền tệ quốc tế, vai trò dự trữ thường theo sau vai trò giao dịch và tài trợ thương mại. Một câu hỏi mang tính bản chất đặt ra: nếu một nền kinh tế không còn giao thương với Mỹ, liệu họ có cần phải nắm giữ USD? Và nếu chính quyền Trump thực hiện các chính sách nhằm triệt tiêu toàn bộ thặng dư thương mại song phương của Mỹ với phần còn lại của thế giới, thì các quốc gia đó sẽ tích lũy tài sản bằng USD theo cách nào?

Đây là lúc châu Âu cần đẩy mạnh chiến lược thương mại với phần còn lại của thế giới, qua đó nâng cao vai trò của đồng euro. Điều đó đòi hỏi những hành động cụ thể: từ việc phê chuẩn các hiệp định thương mại như với khối Mercosur, đến việc phát triển hạ tầng tài chính phục vụ thương mại bằng euro như thiết lập các đường hoán đổi tiền tệ với đối tác, xây dựng đồng euro kỹ thuật số phục vụ doanh nghiệp xuyên biên giới, hay thống nhất thị trường vốn và luật doanh nghiệp trên toàn EU – cái gọi là “chế độ thứ 28”.

Các giải pháp kỹ thuật đều đã có sẵn. Điều mà EU đang thiếu chính là ý chí chính trị. Các nhà lãnh đạo châu Âu cần nhận ra rằng việc xây dựng thị trường tài chính đồng euro không chỉ là câu chuyện về trái phiếu hay ngân sách – mà là một dự án địa chính trị sống còn. Nếu châu Âu không tận dụng thời cơ này, thế giới có thể sẽ phải tiếp tục chịu đựng những cơn biến động do một hệ thống tài chính toàn cầu lệ thuộc quá mức vào một đồng tiền – và một nền chính trị ngày càng bất định.