Ngày “giải phóng” mà Donald Trump hứa hẹn, với kế hoạch đánh thuế đối ứng lên phần còn lại của thế giới – có thể xem là một trong những đề xuất thương mại kỳ lạ nhất từng được đưa ra – cuối cùng đã vội vã rút lui dưới áp lực từ thị trường và biến thành một cuộc chiến thương mại toàn diện với Trung Quốc. Có thể đây là điều ông Trump dự tính ngay từ đầu, hoặc cũng có thể không. Nhưng câu hỏi đặt ra là: Trump có thể chiến thắng trong cuộc chiến này không? Và nước Mỹ – sau khi ông trở lại nắm quyền lần thứ hai – liệu có thể thành công trong cuộc cạnh tranh với Trung Quốc? Câu trả lời là không. Không phải vì Trung Quốc bất khả chiến bại, mà vì nước Mỹ đang tự đánh mất những lợi thế cần thiết để giữ vững vị thế toàn cầu trước một đối thủ vừa lớn mạnh, vừa có năng lực và quyết tâm như Trung Quốc.

Năm 2018, Trump từng tuyên bố: “Chiến tranh thương mại là điều tốt và dễ thắng”. Đây là một khẳng định sai lầm: Chiến tranh thương mại gây tổn thất cho cả hai bên. Trong một số trường hợp, hai bên có thể đạt được thỏa thuận cùng có lợi. Nhưng thường thì, kết cục sẽ là một bên thắng còn bên kia thua thiệt – và có vẻ Trump đang kỳ vọng vào kịch bản này: Mỹ sẽ thắng, Trung Quốc sẽ thua.

Hiện tại, Mỹ đang áp thuế 145% lên hàng hóa Trung Quốc, trong khi Trung Quốc áp thuế 125% lên hàng hóa Mỹ, đồng thời hạn chế xuất khẩu đất hiếm sang Mỹ. Đây là những rào cản thương mại rất cao, về cơ bản gần như cấm hoàn toàn. Cục diện hiện nay chẳng khác gì một “cuộc đấu súng kiểu Mexico” giữa hai siêu cường mà không bên nào có thể giành chiến thắng rõ ràng.
Có thể hiểu rằng kế hoạch của Mỹ – nếu thực sự tồn tại – là thuyết phục các đối tác thương mại khác cũng áp đặt rào cản cao với hàng hóa Trung Quốc, đổi lại sẽ nhận được những thỏa thuận thương mại và có thể cả an ninh thuận lợi hơn từ Mỹ. Nhưng viễn cảnh này hoàn toàn thiếu thực tế.

Bởi vì Trung Quốc cũng đang nắm trong tay nhiều quân bài quan trọng. Nhiều nền kinh tế lớn hiện nay có kim ngạch thương mại với Trung Quốc cao hơn với Mỹ, bao gồm Úc, Brazil, Ấn Độ, Indonesia, Nhật Bản và Hàn Quốc. Dù Mỹ vẫn là thị trường xuất khẩu quan trọng hơn đối với nhiều quốc gia – một phần do thâm hụt thương mại mà Trump thường phàn nàn – nhưng Trung Quốc cũng là thị trường tiêu thụ lớn. Hơn nữa, Trung Quốc cung cấp nhiều mặt hàng nhập khẩu thiết yếu mà khó có thể thay thế. Cần nhớ rằng nhập khẩu chính là mục tiêu cuối cùng của thương mại.

Điều quan trọng nhất là Mỹ hiện đang trở nên không còn đáng tin cậy. Một nước Mỹ mang tính “giao dịch” – luôn tìm kiếm thỏa thuận có lợi hơn – không phải là đối tác mà bất kỳ quốc gia tỉnh táo nào muốn đặt cược tương lai của mình vào, đặc biệt là khi phải đối đầu với Trung Quốc. Việc Trump đối xử tệ với Canada là một ví dụ tiêu biểu. Canada đã phản ứng bằng cách tái bầu đảng Tự do. Liệu Trump có rút ra bài học từ điều đó không? Một con báo liệu có thể đổi được bản tính? Đây vốn dĩ là con người thật của ông. Và ông là người mà cử tri Mỹ đã bầu chọn tới hai lần. Quan trọng hơn, nếu cắt đứt với Trung Quốc, hậu quả sẽ rất rủi ro: Trung Quốc sẽ không quên và càng không dễ tha thứ.

Hơn thế, Trung Quốc tin rằng người dân của họ có khả năng chịu đựng thiệt hại kinh tế tốt hơn người Mỹ. Đối với Trung Quốc, cuộc chiến thương mại chủ yếu gây ra cú sốc cầu; trong khi với Mỹ, đó lại là cú sốc cung. Và mất cầu thì dễ bù đắp hơn là mất nguồn cung.

Tóm lại, Mỹ sẽ không đạt được những thỏa thuận mà họ đang theo đuổi, cũng như không giành được thắng lợi trước Trung Quốc như mong muốn. Khi điều này trở nên rõ ràng với Nhà Trắng, Trump có thể sẽ rút lui một phần khỏi các cuộc chiến thương mại, tuyên bố chiến thắng, rồi chuyển hướng sang vấn đề khác.

Tuy nhiên, điều đó không thay đổi thực tế rằng Mỹ thực sự đang trong cuộc cạnh tranh ảnh hưởng toàn cầu với Trung Quốc. Đáng tiếc, nước Mỹ mà thế giới hy vọng sẽ thành công trong cuộc cạnh tranh này lại không phải là nước Mỹ hiện nay.

Dưới thời Trump, nước Mỹ sẽ không làm tốt vai trò của mình. Dân số Mỹ chỉ bằng một phần tư Trung Quốc. Quy mô kinh tế tương đương là nhờ năng suất vượt trội. Ảnh hưởng văn hóa, trí tuệ và chính trị của Mỹ vẫn vượt xa Trung Quốc nhờ các giá trị và lý tưởng hấp dẫn hơn. Mỹ từng xây dựng được các liên minh vững mạnh với những quốc gia cùng chí hướng để củng cố sức ảnh hưởng đó. Nói cách khác, Mỹ thừa hưởng và sở hữu rất nhiều lợi thế to lớn.

Thế nhưng, hãy nhìn vào thực trạng dưới thời Trump: ông tìm cách biến pháp quyền thành công cụ trả thù; phá bỏ bộ máy chính phủ Mỹ; coi thường luật pháp – nền tảng của một chính phủ chính danh; tấn công giới khoa học và sự độc lập của các trường đại học hàng đầu; bóp méo dữ liệu thống kê đáng tin cậy; thể hiện sự thù địch với người nhập cư – không chỉ là người nhập cư bất hợp pháp – trong khi chính họ là nền tảng thành công của nước Mỹ qua mọi thế hệ; chối bỏ hoàn toàn khoa học y tế và khoa học khí hậu; bác bỏ những nguyên lý cơ bản nhất trong kinh tế học thương mại; xem thường, thậm chí còn ưu ái Vladimir Putin – nhà độc tài Nga – hơn là Volodymyr Zelenskyy – lãnh đạo của một Ukraine dân chủ; và thể hiện sự khinh miệt đối với hàng loạt liên minh và thể chế hợp tác quốc tế vốn là nền móng cho trật tự toàn cầu do Mỹ kiến tạo. Tất cả điều đó đến từ một phong trào chính trị đã công khai ủng hộ cuộc nổi loạn tháng 1 năm 2021.

Rõ ràng, trật tự kinh tế toàn cầu hiện tại có những điểm cần cải thiện. Trung Quốc nên chuyển dịch sang tăng trưởng dựa vào tiêu dùng. Mỹ cũng cần những cải cách sâu rộng. Nhưng điều đang diễn ra hiện nay không phải là cải cách, mà là sự phá hoại nền tảng đã làm nên thành công của nước Mỹ – cả trong nước lẫn trên trường quốc tế. Hậu quả sẽ rất khó đảo ngược. Và thế giới sẽ không quên ai là người đã gây ra tất cả những điều đó.

Một nước Mỹ đang đánh đổi pháp quyền và hiến pháp để lấy chủ nghĩa thân hữu và tham nhũng sẽ không thể vượt qua Trung Quốc. Một nước Mỹ hành xử đơn thuần theo kiểu giao dịch sẽ không thể có được sự ủng hộ thật lòng từ các đồng minh. Thế giới cần một nước Mỹ vừa cạnh tranh vừa hợp tác với Trung Quốc. Nhưng nước Mỹ hiện tại, thật tiếc, sẽ không thể làm tốt điều nào.