Trong khi sự biến động bất thường của thị trường tài chính những tháng gần đây nhận được nhiều sự chú ý và hoàn toàn dễ hiểu, điều khiến tôi quan tâm hơn lại là sự bất ổn trong chính các luận điểm kinh tế mang tính đồng thuận.

Niềm tin mạnh mẽ vào tính đặc biệt của nền kinh tế Mỹ đã đạt đến đỉnh điểm tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới ở Davos hồi tháng 1. Nhưng từ đó, tâm lý thị trường đã dao động dữ dội — từ lạc quan cực độ chuyển sang lo ngại sâu sắc về nguy cơ suy thoái kinh tế và sự phân rã của trật tự toàn cầu. Hiện tại, tâm trạng chung đang mắc kẹt trong một trạng thái hỗn loạn và mơ hồ.

Những biến động tâm lý đó đã phản ánh rõ nét trên thị trường tài chính, thể hiện qua biên độ dao động mạnh và sự đứt gãy của nhiều mối tương quan lịch sử. Trong vòng ba tháng qua, chỉ số S&P đã giảm gần 20% từ đỉnh tháng 2, rồi phục hồi gần 14% chỉ trong bốn tuần gần đây. Chỉ số Vix — thường được xem là “thước đo nỗi sợ” của thị trường — cũng ghi nhận sự biến động dữ dội, trong khi lợi suất trái phiếu chính phủ Mỹ kỳ hạn 10 năm, vốn là chuẩn mực toàn cầu, đã dao động trong biên độ 0.80 điểm phần trăm kể từ tháng 2.

Cùng thời gian đó, các mối tương quan truyền thống như USD mạnh đi và lợi suất trái phiếu chính phủ Mỹ giảm khi nhà đầu tư tìm đến tài sản an toàn cũng đôi lúc bị đảo ngược. Đáng chú ý, trong tuần thứ hai của tháng 4, một sự cố nghiêm trọng đã khiến mọi diễn biến khác lu mờ: thanh khoản — khả năng giao dịch cơ bản — tại một số phân khúc của thị trường trái phiếu chính phủ Mỹ bỗng suy giảm rõ rệt, gây lo ngại lớn về sự ổn định của thị trường.

Nhiều người cho rằng sự biến động trong chính sách thuế quan của Mỹ là nguyên nhân chính. Việc áp dụng thuế lúc có lúc không, đi kèm với những câu hỏi chưa có lời giải về mục tiêu thực sự của chính sách này, càng làm gia tăng sự mơ hồ. Liệu mục đích là để tăng thu ngân sách và đưa sản xuất trở lại trong nước? Nếu đúng, điều đó sẽ ngụ ý rằng mức thuế cao sẽ duy trì lâu dài. Hay mục tiêu là hướng đến một hệ thống thương mại công bằng hơn? Trường hợp này sẽ củng cố lập luận rằng các biện pháp thuế quan chỉ là công cụ “leo thang để đàm phán giảm căng thẳng.”

Chính sự bất ổn trong chính sách đã được xem là yếu tố thúc đẩy những biến động lớn trong luận điểm kinh tế đồng thuận. Niềm tin từng rất vững chắc rằng sự đặc biệt của kinh tế Mỹ sẽ bảo đảm tăng trưởng đã nhanh chóng bị thay thế bởi lo ngại về suy thoái, thậm chí là một kịch bản lạm phát đình đốn đang dần hình thành.

Tác động của Mỹ đối với kinh tế toàn cầu cũng đã thay đổi về chất — từ vai trò đầu tàu tăng trưởng chuyển sang vị trí như toa cuối. Niềm tin rằng toàn cầu hóa sẽ tiếp diễn, dù dưới hình thức được quản lý chặt hơn, nay đã bị thay thế bằng nỗi lo về sự phân mảnh toàn diện. Những nghi ngờ ngày càng gia tăng đối với điều từng được coi là nền tảng vững chắc: vai trò dự trữ toàn cầu của đồng USD và sự ổn định của thị trường tài chính Mỹ như điểm đến an toàn cho tiết kiệm quốc tế.

Tôi không phủ nhận vai trò của sự biến động trong chính sách thuế quan — điều chắc chắn đã góp phần tạo ra những cú sốc trên thị trường tài chính và trong nhận thức kinh tế. Tuy nhiên, thay vì xem thuế quan là nguyên nhân gốc rễ, việc phân tích sẽ sáng suốt hơn nếu coi chúng là chất xúc tác, làm nổi bật những thay đổi cấu trúc sâu xa và có thể kéo dài.

Việc nhiều nền kinh tế không thể đạt được tăng trưởng mạnh mẽ, toàn diện và bền vững đã làm xói mòn hiệu quả của các công cụ quản lý truyền thống, đồng thời khiến cấu trúc của hệ thống toàn cầu trở nên mong manh hơn — đặc biệt trong bối cảnh chính trị ngày càng chi phối định hướng chính sách hơn là kinh tế và tài chính. Các chuỗi cung ứng xuyên biên giới được thiết kế quá tối ưu đã trở thành điểm yếu, khiến kinh tế toàn cầu dễ tổn thương hơn trước các cú sốc tăng trưởng thấp và lạm phát cao. Thêm vào đó, nhiều năm phớt lờ kỷ luật tài khóa — từ thâm hụt ngân sách, nợ công tăng cao, đến việc các ngân hàng trung ương mở rộng vai trò quá mức — đã khiến thị trường trái phiếu bắt đầu phản ứng trở lại, trừng phạt những quốc gia thiếu kiểm soát tài chính.

Những biến động gần đây trên thị trường là lời nhắc nhở rõ ràng rằng các lực đẩy cấu trúc đã hiện diện từ lâu và sẽ ngày càng khó kiểm soát, kể cả khi xuất hiện những cải cách mới mẻ. Nguy cơ không phải là việc quay về trạng thái “bình thường” bị trì hoãn, mà là việc kinh tế toàn cầu ngày càng lún sâu vào một lãnh thổ xa lạ, bất ổn và đầy thách thức.

Thay vì chờ đợi sự yên ổn quay trở lại, các chính phủ, doanh nghiệp, hộ gia đình và nhà đầu tư nên xem đây là thời điểm cần thiết để có hành động quyết đoán — vừa tập trung xử lý các vấn đề trong nước, vừa thúc đẩy phối hợp toàn cầu một cách hiệu quả hơn nhằm giải quyết các thách thức chung.