Có ai còn nói đến chuyện giảm căng thẳng? Sau khi hạ nhiệt thương mại với Anh và Trung Quốc bằng một số thỏa thuận, Donald Trump lại chuyển mục tiêu sang châu Âu. Trong tuần này, ông gọi Liên minh châu Âu “ác hơn cả Trung Quốc”, còn Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent thì đổ lỗi cho sự bất đồng nội bộ trong EU khiến đàm phán thuế quan chậm lại.

Với những ai theo sát các cuộc đàm phán thương mại, điều này không có gì bất ngờ. Trump từ lâu đã xem EU là cái gai trong mắt, luôn phàn nàn về thâm hụt thương mại và việc châu Âu “dựa dẫm” Mỹ trong vấn đề quốc phòng, bất chấp quan hệ kinh tế và an ninh trị giá 1,500 tỷ USD giữa hai bên. Dù chiến lược “chia để trị” của Mỹ chưa đạt hiệu quả rõ rệt, EU vẫn cố tránh các phản ứng trả đũa mạnh tay. Khi thị trường đang kỳ vọng vào một triển vọng toàn cầu ổn định hơn, gây áp lực lên EU có vẻ như là nước đi ít tốn kém mà vẫn hiệu quả với Trump.

Nhưng với các nhà lãnh đạo châu Âu, đây lại là một lời cảnh tỉnh. Càng bị Mỹ chỉ trích, EU càng có lý do để lắng nghe lời kêu gọi của Mario Draghi: Đã đến lúc hành động.

Sau một tuần ở Bắc Mỹ, có thể thấy châu Âu đang dần mờ nhạt trong bức tranh địa kinh tế toàn cầu. Lục địa này vẫn giữ được chất lượng sống cao và bất bình đẳng thấp nhờ mô hình phúc lợi xã hội và vị thế là cường quốc thương mại thân thiện. Tuy nhiên, tỷ trọng của EU trong nền kinh tế toàn cầu đã giảm mạnh từ thập niên 1990 xuống chỉ còn 14%, trong khi Trung Quốc vươn lên mạnh mẽ. Năng suất lao động trì trệ và sự phụ thuộc vào Mỹ trong vấn đề an ninh – đặc biệt để đối phó Nga – càng khiến vị thế của EU thêm lung lay.

Thực tế này đã hình thành từ thời Obama, khi Mỹ bắt đầu yêu cầu châu Âu tự lo cho quốc phòng và chuyển trọng tâm sang châu Á. Dưới thời Trump, nó trở nên rõ rệt hơn, với các chính sách bảo hộ, nỗ lực đưa việc làm về nước và tăng thuế để bù đắp cho việc giảm thuế. Dù sự hỗn loạn trong chính sách của Trump khiến EU trông có vẻ đáng tin cậy hơn trong mắt giới đầu tư, điều đó không thể che giấu những điểm yếu cốt lõi: vị thế công nghệ đang tụt dốc và công nghiệp quốc phòng vẫn còn nhiều năm mới đạt khả năng răn đe thực sự.

Chính vì thế, Emmanuel Macron và Friedrich Merz – cặp đôi đang dẫn dắt trung tâm quyền lực châu Âu – nên coi mỗi phát ngôn từ Trump là một cú huých cần thiết để tăng tốc tự cường.

Về công nghệ, một báo cáo mới từ các chuyên gia chính sách công nghệ EU khuyến nghị mô hình hợp tác giống Airbus, thay vì bị bóp nghẹt bởi mê cung pháp lý và thực thi rời rạc như hiện tại. Họ đề xuất cải cách thị trường vốn, đơn giản hóa quy định và trao cơ hội cho những công ty như ASML dẫn dắt chuỗi cung ứng AI mang bản sắc châu Âu. Đồng thời, cần giảm chi phí thất bại để khuyến khích đổi mới, đúng như Draghi từng nhấn mạnh.

Về quốc phòng, báo cáo từ Viện Đầu tư Unicredit chỉ ra tiềm năng tự lực của EU trong việc xây dựng năng lực răn đe Nga. Hiện có tới hơn 150 loại vũ khí khác nhau đang được sử dụng trong EU – một sự phân mảnh quá lớn so với con số 24 của Mỹ. Báo cáo khuyến nghị tích hợp thị trường quốc phòng và tận dụng thế mạnh công nghiệp từ lĩnh vực hàng không, ô tô để chuyển hướng sang sản xuất thiết bị quân sự. Về ngân sách, điều này hoàn toàn khả thi: Khu vực đồng euro có tỷ lệ nợ/GDP thấp hơn Mỹ, trong khi chi tiêu quốc phòng đã bị bỏ quên trong nhiều thập kỷ để ưu tiên cho an sinh xã hội.

Vấn đề cốt lõi của EU hiện nay không phải là thiếu khả năng mà là thiếu quyết tâm và tầm nhìn. Dù nền kinh tế châu Âu, đặc biệt là Đức, đang gặp khó vì suy giảm thương mại toàn cầu – với ba năm tăng trưởng trì trệ liên tiếp – đã đến lúc EU học cách phản ứng cứng rắn hơn trước những đòn công kích của Trump. Và cũng đến lúc nghiêm túc hơn với bài học “MAGA”: nếu muốn không bị động, châu Âu phải tự mạnh lên.