Chi tiêu 640 tỷ euro để làm gì? Đó là số tiền mà các chính phủ châu Âu, bao gồm cả Anh, sẽ phải bỏ ra mỗi năm nếu muốn nâng ngân sách quốc phòng lên mức 3% GDP như cam kết. Tuy nhiên, trong bối cảnh tăng trưởng kinh tế trì trệ và nợ công cao tại nhiều nước, việc tìm ra nguồn tài chính phù hợp là một thách thức lớn. Quan trọng hơn, khoản đầu tư khổng lồ này cần được triển khai theo một chiến lược thống nhất, dài hạn. Điều đó đòi hỏi châu Âu phải có một nhân vật đủ năng lực để điều phối các dự án quân sự xuyên biên giới và bảo đảm các chính phủ không đi chệch hướng. Nói cách khác, châu Âu cần một “đại diện quốc phòng” thực sự.

Sau nhiều năm bị cắt giảm đầu tư, ngành công nghiệp quốc phòng châu Âu hiện bị phân mảnh theo từng quốc gia và có quy mô nhỏ hơn nhiều so với Mỹ. Trong ngắn hạn, châu Âu khó có thể tự lực nếu xảy ra một cuộc chiến lớn với Nga.

Tỷ lệ ngân sách quốc phòng dành cho nghiên cứu và phát triển ở EU chỉ chiếm 4.5% – chưa bằng hai phần ba so với Mỹ. Đáng chú ý, 75% các hợp đồng mua sắm quốc phòng trong khu vực phụ thuộc vào hàng nhập khẩu. Trong khi đó, dù sở hữu ba dòng tiêm kích nội địa là Eurofighter, Dassault Rafale và Saab Gripen, số lượng các mẫu này chỉ chiếm khoảng một phần ba phi đội chiến đấu của toàn khu vực. Xét về năng lực công nghiệp, tập đoàn quốc phòng Mỹ RTX hiện có giá trị vốn hóa thị trường khoảng 170 tỷ USD – gần bằng tổng của ba “ông lớn” châu Âu là Rheinmetall (Đức), BAE Systems (Anh) và Thales (Pháp) cộng lại.

Trước tình hình an ninh ngày càng căng thẳng, các chính phủ châu Âu đã nhận ra sự cần thiết phải đẩy nhanh tốc độ tái vũ trang. Tuy nhiên, điều còn thiếu là một người có thể kết nối những kế hoạch còn rời rạc, đồng thời bảo đảm rằng các cường quốc như Anh, Pháp và Đức không thoái lui khỏi cam kết hoặc sử dụng nguồn lực một cách lãng phí.

Liên minh châu Âu không phải là nơi thích hợp để dẫn dắt nỗ lực này. Anh – dù không còn là thành viên EU – vẫn có lợi ích an ninh chung với phần còn lại của lục địa, đặc biệt khi Mỹ đang thu hẹp vai trò lãnh đạo toàn cầu. Điều tương tự cũng đúng với Na Uy. Trong khi đó, một số quốc gia EU lại không mặn mà với việc tăng chi tiêu quốc phòng: Hungary có lãnh đạo thân thiện với Nga, còn Áo và Ireland từ lâu đã duy trì lập trường trung lập. Bên cạnh đó, Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen – dù có nền tảng trong lĩnh vực quốc phòng – lại không có thẩm quyền chính thức về quân sự. Một mô hình hiệu quả hơn sẽ là thành lập một tổ chức mới, mang tính chính thức, có cấu trúc tương tự NATO nhưng giới hạn trong phạm vi châu Âu. Tổ chức này sẽ bao gồm các quốc gia EU có cùng quan điểm về mối đe dọa từ Nga, cùng với Anh và Na Uy – đúng như khái niệm “liên minh những quốc gia sẵn sàng hành động” mà Thủ tướng Anh Keir Starmer từng đề xuất.

Một “đại diện quốc phòng châu Âu” có thể giúp bảo đảm rằng khu vực không chỉ chi tiêu nhiều hơn mà còn chi tiêu một cách thông minh hơn. Ví dụ điển hình là loại đạn pháo 155mm – loại vũ khí then chốt giúp Ukraine duy trì thế trận dọc chiến tuyến kéo dài 1,000 km. EU từng cam kết chuyển giao một triệu quả đạn pháo loại này cho Kyiv nhưng không thực hiện kịp thời, buộc các quốc gia thành viên phải khởi động lại dây chuyền sản xuất. Tuy nhiên, Kyiv cũng gặp khó khăn trong việc sử dụng số đạn pháo này vì các nước châu Âu cung cấp tới 10 dòng pháo tự hành khác nhau – mỗi dòng lại có biến thể riêng. Chi phí cũng là vấn đề: Tại EU, giá một khẩu pháo dao động từ 6 đến 11 triệu euro, trong khi ở Mỹ chưa tới 2 triệu euro, theo Viện nghiên cứu Bruegel. Trong tương lai, một đại diện quốc phòng châu Âu cần tập trung vào việc thống nhất các tiêu chuẩn trang bị và hài hòa hóa yêu cầu mua sắm giữa các quốc gia thành viên.

Lý do quan trọng khác để thiết lập vị trí này là tiến trình hiện tại của các chính phủ quá chậm chạp. Dù có nhiều cuộc họp, tuyên bố và kế hoạch đầu tư được công bố trong suốt thời gian qua, Ukraine vẫn thiếu vũ khí. Chi tiêu quốc phòng vẫn chưa tăng rõ rệt và các công ty quốc phòng vẫn chờ đơn hàng trước khi mở rộng sản xuất. Một số tranh luận quan trọng thậm chí chưa được khởi động – như việc có nên tái lập nghĩa vụ quân sự, ưu tiên máy bay không người lái hay tiêm kích, lựa chọn giữa vũ khí hạt nhân hay vũ khí thông thường, tàu ngầm hay xe tăng.

Ngoài ra, việc thúc đẩy hợp nhất ngành công nghiệp quốc phòng châu Âu sẽ cần đến một nhân vật có đủ uy tín chính trị. Các bộ trưởng tài chính EU hiện đang thảo luận về đề xuất của Viện Bruegel – được chính phủ Ba Lan ủy quyền – nhằm thành lập một “Cơ chế Quốc phòng châu Âu” để tài trợ cho chi tiêu quốc phòng gia tăng. Đây là sáng kiến mang tính xây dựng: cơ chế này sẽ mở rộng cho cả các quốc gia ngoài EU, được tài trợ thông qua phát hành nợ chung, và các quyết định sẽ được thông qua bằng đa số, giúp tránh tình trạng bị phủ quyết.

Thành viên Nato dành khoảng 2% GDP cho chi tiêu Quốc Phòng

Nếu được thành lập, người đứng đầu của cơ chế này nên chính là “đại diện quốc phòng châu Âu” – người sẽ đóng vai trò trung tâm trong việc triển khai chiến lược quốc phòng chung. Ứng viên lý tưởng cho vị trí này cần có ảnh hưởng chính trị mạnh mẽ và am hiểu sâu sắc về quân sự.

Bộ trưởng Quốc phòng Đức Boris Pistorius – người nhậm chức từ năm 2023 – là một ứng viên sáng giá, nếu không tiếp tục tham gia chính phủ bảo thủ mới của Friedrich Merz. Cựu Bộ trưởng Quốc phòng Anh Ben Wallace – vốn xuất thân từ quân đội – cũng là lựa chọn phù hợp. Thủ tướng Đan Mạch Mette Frederiksen – người từng là một chính khách dè dặt về chi tiêu nhưng nay đã trở thành người ủng hộ mạnh mẽ quốc phòng – cũng xứng đáng được cân nhắc, nếu bà quyết định rút khỏi chính trường. Một lựa chọn khác là cựu Thủ tướng Hà Lan Mark Rutte – người sắp trở thành Tổng thư ký NATO – dù vai trò này sẽ trở nên kém hấp dẫn nếu Mỹ rút khỏi các cam kết quốc phòng dưới thời Donald Trump.

Dù việc các nhà lãnh đạo châu Âu có chịu trao quyền thực sự hay không vẫn còn bỏ ngỏ, nhưng rõ ràng, nếu không có một cá nhân đủ khả năng dẫn dắt, mọi nỗ lực xây dựng chính sách quốc phòng chung sẽ chỉ tiến từng bước nhỏ giọt.

Đã đến lúc châu Âu cần một người dám hành động để đưa chiến lược phòng vệ của lục địa vào guồng vận hành thực sự.