Hi vọng của Tổng thống Mỹ Donald Trump về việc kêu gọi Saudi Arabia cam kết đầu tư 1 nghìn tỷ USD vào Mỹ đang vấp phải một trở ngại lớn: Chính Saudi cũng đang phải chi tiêu mạnh tay cho quá trình chuyển đổi kinh tế đầy tham vọng trong nước.

Thái tử Mohammed bin Salman (MBS) đang triển khai kế hoạch đa dạng hóa nền kinh tế, giảm sự phụ thuộc vào dầu mỏ – một nỗ lực có thể tiêu tốn gần 2 nghìn tỷ USD, theo ước tính tổng hợp của Bloomberg News. Các khoản đầu tư trong nước với quy mô chưa từng có, bao gồm các dự án hạ tầng, khu phức hợp du lịch và công nghệ, đang làm thay đổi vai trò của Saudi Arabia trong nền kinh tế toàn cầu.

Trước đây, Saudi từng có thặng dư khổng lồ từ dầu mỏ để đầu tư ra nước ngoài. Nhưng hiện tại, giá dầu suy giảm cùng với chi tiêu nội địa tăng vọt đã khiến cán cân tài chính đảo chiều. Dù nguồn thu từ dầu vẫn lớn, Riyadh đang phải tiêu nhiều hơn bao giờ hết để hiện thực hóa tầm nhìn kinh tế của mình.

Tiêu biểu là dự án thành phố tương lai Neom – ban đầu dự kiến tiêu tốn 500 tỷ USD khi công bố năm 2017 – nay có thể đội vốn lên hơn 1.5 nghìn tỷ USD, theo ước tính của Bộ Ngoại giao Mỹ và các nguồn tin liên quan. Ngoài ra, Saudi cũng cam kết tổ chức nhiều sự kiện toàn cầu như World Expo 2030, FIFA World Cup 2034, AFC Asian Cup 2027, và Thế vận hội Mùa đông châu Á 2029 (diễn ra tại khu nghỉ dưỡng tuyết Trojena – một phần của Neom).

Các khoản đầu tư cho các sự kiện trên có thể lên tới hàng trăm tỷ USD, dù chính phủ chưa công bố chi tiết chi phí. Nhiều nhà kinh tế cho rằng nguồn lực của Saudi sẽ bị căng thẳng nghiêm trọng trong vài năm tới.

Áp lực chi tiêu khiến Quỹ Đầu tư Công (PIF) trị giá 940 tỷ USD – công cụ tài chính chính của MBS – phải cắt giảm ngân sách cho một số dự án và tăng cường vay nợ. Mặc dù mức nợ quốc gia vẫn thấp, tốc độ tăng có thể sẽ đều đặn trong những năm tới.

“Trump muốn có 1 nghìn tỷ USD đầu tư, nhưng Saudi không còn đủ khả năng đáp ứng,” theo nhà kinh tế Ziad Daoud từ Bloomberg Economics. Ông chỉ ra rằng cán cân vãng lai của Saudi đã chuyển sang thâm hụt trong năm qua, cho thấy vương quốc này giờ là nước nhập khẩu vốn, dù giá dầu vẫn ở mức cao – xu hướng có thể kéo dài đến năm 2030.

Ngay cả khi Saudi công bố những con số cam kết đầu tư “khủng” trong chuyến thăm của Trump và ký hàng loạt thỏa thuận thương mại, phần lớn số tiền này khó có thể nhanh chóng chảy vào kinh tế Mỹ. “1 nghìn tỷ USD đầu tư và thương mại trong 4 năm tới là điều không thực tế,” học giả Tim Callen từ Viện các quốc gia vùng Vịnh ở Washington đánh giá. Ông cho rằng mức tăng trưởng như vậy sẽ tương đương với toàn bộ tài sản của PIF và gần bằng GDP cả năm của Saudi.

Trên thực tế, MBS từng hỗ trợ Trump bằng cách tăng sản lượng dầu thô để giúp Mỹ duy trì giá xăng thấp – điều mà Tổng thống Joe Biden không thể làm được trong chuyến thăm năm 2022. Tuy nhiên, chính sách “thân thiện vì lợi ích” này có lẽ không đủ để làm hài lòng Trump – người luôn xem đối ngoại như một cuộc thương lượng lợi ích sòng phẳng.

Theo nguồn tin của Bloomberg, các cơ quan chính phủ Saudi đang khẩn trương liên hệ với cộng đồng doanh nghiệp trong nước để thu thập dữ liệu về các kế hoạch thương mại và đầu tư với Mỹ. Một số hợp đồng lớn trong khuôn khổ kế hoạch chuyển đổi kinh tế của MBS nhiều khả năng sẽ được giao cho các doanh nghiệp Mỹ – dù khoản đầu tư trực tiếp vào Mỹ vẫn sẽ rất hạn chế.

Việc tất cả những điều này có xảy ra hay không vốn dĩ sẽ là một vấn đề không đáng bàn. Điều đó sẽ giúp Trump có được những con số gây chú ý, đúng lúc ông đang cố gắng thuyết phục người Mỹ rằng thuế quan toàn cầu của ông là tốt cho nền kinh tế Mỹ và sẽ thúc đẩy triển vọng việc làm của họ. Bất kể ai ở Nhà Trắng, Saudi Arabia cần mua hàng hóa và dịch vụ của Mỹ để bảo vệ biên giới và đáp ứng tham vọng trở thành một trung tâm cho các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, logistics toàn cầu, du lịch và tài chính.